Eğitim ve Eğitim İhtiyaçları Rehberi

pdf formatı için tıklayınız.

TSSÖDYP, Savunma Sanayii Başkanlığı çatısı altında faaliyet göstermektedir.

© Fikri mülkiyet hakları T.C. Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığına aittir. Kaynak gösterilmek kaydıyla alıntı yapılabilir. Üzerinde değişiklik yapmamak kaydıyla olduğu gibi çoğaltılabilir, dağıtılabilir. Para ile satılmaz.

Başkan resmi y.logo.jpg















Savunma Sanayii Başkanlığı çatısı altında, ilgili tüm paydaşların katılımıyla faaliyet göstermek üzere Türk Savunma Sanayii Ömür Devri Yönetimi Platformu (TSSÖDYP) kurulmuştur.

TSSÖDYP; savunma ve güvenlik sistemlerine ilişkin ihtiyacın belirlenmesi, sistemlerin tedariki, kullanımı, desteklenmesi ve envanterden çıkarması safhalarını bir bütün halinde ele alan Sistem Ömür Devri Yönetimi ilke ve uygulamalarının ülkemizde yaygınlaştırılmasını ve savunma programlarının/ projelerinin yürütülmesinde savunma ve güvenlik ekosistemini oluşturan tüm paydaşlarca anlayış birliğine ulaşılmasını amaçlamaktadır.

Savunma sistemlerinin ömür devri yönetiminde millî bünyemize uygun, ülkemize özgü çözümler üretmek ve bunları dokümante etmek gibi önemli bir misyonu olan TSSÖDYP; Başkanlığımız, Milli Savunma Bakanlığı ve ilgili birimleri, Genelkurmay Başkanlığı, K.K.K.lığı, Dz.K.K.lığı, Hv.K.K.lığı, J.Gn.K.lığı, S.G.K.lığı, EGM, TÜBİTAK, SASAD ve savunma sanayii firmaları temsilcilerinin katılımı ile çalışmalarına devam etmektedir.

Sistem ömür devri yönetimi yaklaşımı ile; savunma ve güvenlik sistemlerine ilişkin ihtiyacın belirlenmesi aşamasından envanterden çıkarma safhasının sonuna kadar görev alan tüm kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör firmalarının sistemlerin istenilen performans seviyesinde mümkün olan en az maliyetle tedariki, kullanımı ve lojistik desteğinin sağlanabilmesi için görev, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde ömür devrinin tamamında birlikte çalışmaları öngörülmektedir.

Bu itibarla, savunma ve güvenlik sistemlerine ilişkin ihtiyacın belirlenmesinin, tedarikinin, kullanımının, lojistik desteğinin ve envanterden çıkarılmasının en baştan uzun soluklu bir program olarak kurgulanmasının ve ilgili birimler aracılığı ile sistem ömür devri yönetimi faaliyetlerinin yürütülmesinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

TSSÖDYP tarafından son iki buçuk yıl içinde gerçekleştirilen çalışmalar ile savunma ve güvenlik sistemlerinin ömür devri yönetimine ilişkin planlama ve uygulamaya esas olacak yaklaşımları ortaya koyan 13 adet rehber, iki adet bilgi kitapçığı ve bir adet terminoloji dokümanı hazırlanmıştır.  Uygulamalardan alınacak geri bildirimler ile söz konusu dokümanların güncellenmesi, geliştirilmesi ve önümüzdeki dönemde uygulamaya esas düzenlemelerin alt yapısını oluşturması hedeflenmektedir.

TSSÖDYP çalışmalarına katkı veren ve dokümanların hazırlanmasında görev alan tüm paydaşlarımıza teşekkürlerimi sunuyorum.


Prof.Dr. İsmail DEMİR

T.C. Cumhurbaşkanlığı

Savunma Sanayii Başkanı


ÖZET

Tehdit algısında ve savunma konseptinde zamanla meydana gelen değişiklikler, savunma sistemlerinin ömür devri maliyetlerindeki artışlar, savunma bütçelerindeki kısıtlamalar, teknolojideki hızlı gelişmeler, uluslararası rekabet ve günümüz sistemlerinin karmaşıklığı gibi faktörler, kamu ve özel sektörün savunma sistemlerinin tedarikine ve lojistik desteğine yönelik faaliyetlerinin planlanmasında ve icrasında yeni yaklaşımlar ve buna bağlı yeni stratejiler geliştirilmesini zaruri hale getirmiştir.

Bu nedenle, tedarik edilen sistemlerin kullanım döneminde hedeflenen muharebe ve/veya operasyon performansının sürdürülebilirliğinin ve maliyet etkinliğinin sağlanması amacıyla sistemlerin ömür devrinde rol ve sorumluluğu bulunan tüm paydaşların katılımı ile Sistem Ömür Devri Yönetimi yaklaşımı geliştirilmiştir.

Sistem Ömür Devri Yönetiminin temel amacı; mevcut durumdaki değişimlere uyum sağlamaktan ziyade gelecekte ortaya çıkabilecek değişimleri öngörmek, belirlenen hedefler doğrultusunda gerekli önlemleri alarak değişimleri yönlendirmek ve kontrol altında tutmaktır. Harekât ihtiyaçlarının zamanında ve verimli şekilde karşılanması ve sahip olunan kaynakların maliyet etkin kullanımı esastır. Başka bir deyişle, sistem ömür devri yönetimi geleceği bugünden tasarlamak ve planlamaktır.

Bu doküman; Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB), Milli Savunma Bakanlığının ilgili birimleri, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), diğer ihtiyaç makamları ve savunma sanayi firmalarında Sistem Ömür Devri Yönetimi’nin bir kültür olarak yaygınlaştırılmasına ve uygulanmasına yönelik rehber oluşturmak amacıyla savunma sistemlerinin ömür devrinde rol ve sorumluluğu bulunan ilgili paydaşların katılımıyla hazırlanmıştır.

Bir ürünün ömür devri boyunca etkin şekilde görev yapabilmesi; kurulum, işletim, bakım, onarım ve desteği için ihtiyaç duyulan insan kaynağının gerekli tüm yetkinliğe sahip olmasını gerektirir.

Eğitim ve eğitim ihtiyaçlarının; etkin ve verimli şekilde planlanması, yürütülmesi, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ile yönetimi sağlanarak ürünün ömür devri boyunca görev etkinliğinin ve kullanıcının yetkinliğinin sağlanması mümkündür.

Eğitim ve Eğitim İhtiyaçları Rehberi ile sistemin ömür devri boyunca etkin kullanımının yetkin insan kaynağı ile sağlanması amacıyla eğitim ve eğitim ihtiyaçları analizlerinin yapılmasının, eğitim kapsamının tasarlanmasının ve geliştirilmesinin, eğitimin gerçekleştirilmesinin ve değerlendirilmesinin yer aldığı eğitim süreçlerinin etkin yönetimine ve bahse konu süreçlerde standardizasyonun sağlanmasına yardımcı olması hedeflenmiştir.

1. GENEL

1.1. GİRİŞ

Ürünün kullanımına dair verilecek eğitimin doğru eğitim olduğunun temini için temelde yapılan Eğitim İhtiyaçları Analizi (EİA) (Training Needs Analysis) sonuçlarının LDA (Lojistik Destek Analizi) eğitim gereksinimleri ile uyumlu olması gerekir.

EİA ile belirlendiği gibi eğitim ve desteği; bir ürünün kullanım, idame ve desteklenmesi için süreçler, yönergeler, teknikler, eğitim gereç ve ekipmanlarını içerir ve personelin eğitiminde kullanılır.

1.2. AMAÇ

Bu dokümanın amacı; eğitim ve eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi, planlanması ile eğitim desteği için kaynak ayrılması ve bir eğitim stratejisinin uygulanması, personelin eğitilerek ürünün faal halde ve en iyi performansta tutularak ömrü boyunca kullanımı ve desteğinin sağlanmasında gerçekleştirilecek faaliyetle hakkında bilgi  vermektir.

Bu doküman, savunma ve güvenlik sektöründe görev alan tüm paydaşların eğitim ve eğitim ihtiyaçlarına ilişkin faaliyetlerinde rehberlik etmek üzere hazırlanmıştır.

1.3. KAPSAM

Eğitim sistemi, eğitim konseptleri ile stratejilerini ve lojistik destek elemanlarını entegre ederek eğitim sistemlerinin kullanımı, idamesi ve desteklenmesi için gereken personel performans seviyelerinin karşılanmasını sağlar. Bunlar öğrenme deneyimi sağlayan bilgisayar destekli etkileşimli kurs dokümanları, simülatörler, ürün (gerçek ekipmana gömülü eğitim kabiliyetli), görev başı yardımcıları ve IETP (Etkileşimli Elektronik Teknik Yayın) gibi araçlardır.  Ürün tasarımı ile eğitim programının eş güdümlü olabilmesi için; ürün tasarımında yapılan değişikliklerden en az etkilenecek şekilde, ancak tüm etkilerin ele alındığı bir eğitim programı hazırlanmalıdır. Eğitim ürünleri ayrı konfigürasyon takibi ve desteği gerektirebilir.

Eğitimin iki fazı şu şekilde tanımlanabilir:

  • Başlangıç Eğitimi; ürün sahaya çıktığında kullanacak ve bakımını gerçekleştirecek personele verilen kullanıcı ve bakım eğitimidir. Bu eğitim; normalde, ürünün ilk sahaya çıkması ve kullanımı sürecinde gerçekleştirilir.
  • Tazeleme Eğitimi; ürünü kullanan ve bakımını yapan personele verilen yenileme eğitimi olup eğitime yeni personel de katılabilir. Başlangıç Eğitimi sonrasındaki fazda başlar ve ürünün ömrü boyunca devam eder.
  • Her bir fazda dört kategoride eğitim olabilir:
  • Operatör (Kullanıcı) Eğitimi, ürünün kullanımı, ürünü çalışır durumda tutacak kullanıcı seviyesi tüm planlı ve plansız bakımların gerçekleştirilmesi ve ürün arızlarının belirlenmesi için operatörün yapabileceği tüm aktiviteleri içerir.
  • Bakım Eğitimi, ürünün bakımını ya da bakım organizasyonlarını gerçekleştiren personel içindir. Bu eğitimler; her kademedeki bakım personelini içerebilir. Bakım eğitimi, ELD stratejisi kapsamında geliştirilen bakım konseptine göre yansıtılmak zorundadır.  
  • Yönetici Eğitimi, kullanıcı ve bakım personeli aktivitelerinin koordinasyonunun yönetimini sağlamaya yönelik becerilerin kazandırılması için düzenlenir. Bu eğitim, gerçekleştirilecek tüm görevleri ve yöneticiler için görevlerin uygun şekilde yapıldığını belirleyebilecekleri kriterleri kurgulayacak içerikte olmalıdır.
  • Eğitici Eğitimi; operatör ve bakım personeline eğitim verecek eğitmenin eğitimine yönelik kapsamlı eğitimdir.  

Bir ürünün kullanım ve bakımını gerçekleştirecek personelin tüm eğitim konsepti sistem ömür devrinin erken safhalarından itibaren geliştirilmelidir.

EİA’da belirlenen eğitim ihtiyaçları, konu ve personele verilecek eğitim ile eş güdümlü olmalıdır.

Sonrasında da en az aşağıdaki bilgileri içeren bir Eğitim Planı (veya Programı) hazırlanır:

  • Kurs tipine göre tüm personelin başlangıç eğitimini gerçekleştirmek için gerekli ders sayısını belirtir bir eğitim müfredatı,
  • Her tip kurs için:
    • Eğitim Yöntemleri (Sınıf içi, Uygulama Eğitimi, Görev Başı Eğitimi (On-the Job Training, OJT), Tek Çalışma (Self Study) gibi),
    • Eğitim Malzemeleri (Eğitici Rehberi, Öğrenci Rehberi, Görev Başı Eğitim El Kitabı, Eğitim Yardımcıları),
    • Aşağıdaki içerikte Eğitim Desteği:
      • Eğiticiler,
      • Tesisler (sınıfın boyutu ve düzeni vb.),
      • Eğitim Ekipmanları (gerçek ekipman, taklit ekipman (mock-up/ canlı eğitim maketleri), simülatörler vb.).

1.4. REHBERİN KULLANIMI

Eğitim ve İhtiyaçları Hazırlama Rehberi, beş bölüm ve bir ekten oluşmaktadır.

Birinci bölüm; amaç, kapsam, referanslar gibi genel bilgileri içermektedir; ayrıca terim ve kısaltmalar da bu bölümün içinde yer almaktadır.

İkinci bölüm; Lojistik Destek Analizleri ile LDA – Eğitim ve Eğitim Yardımcıları Analizleri arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır.  

Üçüncü bölümde, Eğitim Planlama ve Uygulama Süreci’nin aşamaları detaylandırılmaktadır.

Dördüncü bölüm, Eğitim İhtiyaçları Analizi’nin kullanım amacını, proje türleri ve proje modelleri çerçevesinde açıklamaktadır.

Beşinci bölümde, ekler yer almaktadır.

1.5. REHBERİN GÜNCELLENMESİ

Rehber; ilgili paydaşların ihtiyacı doğrultusunda güncellenecektir. Değişiklikler, aşağıdaki Değişiklik İzleme Tablosu’ndan izlenecektir.

Tablo 1 Değişiklik İzleme Tablosu

YAYIN NO YAYIN TARİHİ DEĞİŞİKLİK YAPILAN BÖLÜM/SAYFA AÇIKLAMA
0 Ağustos 2021 - İlk yayın

1.6. REFERANSLAR

S1000D International Specification for Technical Publications Using a Common Source Database

SX000i International Guide for the use of the S-Series Integrated Logistics Support Spesificationsp

S6000T International Specification for Training Informations

NAVEDTRA_130B__(Vol_I) guidance for developing effective training materials

NAVEDTRA_130B__(Vol_II) Sample Products for Vol I

JSP 822 Defence Direction and Guidance for Training and Education

JSP 886 DEFENCE LOGISTICS SUPPORT CHAIN MANUAL PART 8.01 Training And Training Equipment


TSSÖDYP DOKÜMAN SETİ
DOKÜMAN ADI   DOKÜMAN KODU
Sistem Ömür Devri Yönetimi Rehberi (Ana Çerçeve) TSSÖDYP-01
Sistem Ömür Devri Yönetimi Süreçleri Rehberi   TSSÖDYP-02
Ürün Destek Stratejileri ve Modelleri Rehberi TSSÖDYP-03
Entegre Lojistik Destek (ELD) Rehberi TSSÖDYP-04
Entegre Lojistik Destek (ELD) İsterleri Hazırlama Rehberi    TSSÖDYP-05
Lojistik Destek Analizleri ve Kayıtları Rehberi   TSSÖDYP-06
Tedarik Zinciri Yönetimi Rehberi TSSÖDYP-07
Sistem Ömür Devri Yönetiminde Demodelik Yönetimi Rehberi TSSÖDYP-08
Kullanım ve Destek İhtiyaçları Çerçevesinde Yerlileştirme/

Millîleştirme Rehberi

TSSÖDYP-09
Kullanım ve Destek Safhaları Kalite Yönetimi Rehberi TSSÖDYP-10
Sistem Ömür Devri Yönetiminde Konfigürasyon Yönetimi Rehberi TSSÖDYP-11
Teknik Yayın Hazırlama Rehberi   TSSÖDYP-12
Eğitim ve Eğitim İhtiyaçları Rehberi TSSÖDYP-13
Sistem Ömür Devri Yönetimi Terminolojisi TSSÖDYP-14
Kodlandırma ve Sınıflandırma Bilgi Kitapçığı TSSÖDYP-15
ASD/AIA S-Serisi ELD Spesifikasyonları Seti Tanıtım Kitapçığı TSSÖDYP-16

1.7. TANIMLAR ve KISALTMALAR

1.7.1. TANIMLAR

Tablo 2 Tanımlar

Terim Açıklama Diğer Kullanım
Çoklu Ortam Sunumu

Multimedya Presentation

Bir içeriğin ses, görüntü, grafik, animasyon gibi çeşitli formatlarda sunulmasıdır.
Kapsam Belirleme

Scoping Study

EİA projesinin yönetimini, risk alanlarını, programlama ve kaynak bulma konularını, politikalarını, varsayımlarını ve kısıtlamalarını, gereksinimlerden etkilenen personeli tanımlama.
Müşteri Süreç çıktılarının teslim edildiği, yani çıktıların kullanıcısı olan taraflardır. İç müşteriler, organizasyon içinde yer alan ve sürecin bir sonraki adımı için çıktılar kullanan fonksiyon ya da fonksiyonlardır. Dış müşteriler ise, organizasyon dışında yer alan kişi ya da kuruluşlardır. Alıcı, Kullanıcı
Nihai Rapor

Final Report

Gereksinimleri karşılayarak yönlendirme grubu (yürütme kurulu) tarafından onaylanmış eğitim çözümü ve önceki tüm EİA ürünlerine erişimleri, uygulama sorunlarını ve Proje Sonrası Değerlendirme (Post Project Evaluation-PPE) stratejilerini içeren rapor.
Patlatma Animasyonu

Exploded Animation

Bir birimi oluşturan bileşenleri mesafeyle hafifçe ayrılmış ya da çevreleyen alanda asılı olarak gösteren ve bu bileşenlerin söküm/takım işlemlerini anlatan gösterimdir. Patlak Resim
Yetkinlik Taslağı

Competence Framework

Gereksinimleri karşılayarak yönlendirme grubu (yürütme kurulu) tarafından onaylanmış eğitim çözümü

1.7.2. KISALTMALAR

Tablo 3 Kısaltmalar

Kısaltma Açık Yazımı Diğer Kullanım
KSA Bilgi Beceri Durum

Knowledge Skills Attitude

EETD/Y

(IETM/P)

Etkileşimli Elektronik Teknik Doküman/Yayın

Interactive Electronic Technical Manual/Publication

EİA

(TNA)

Eğitim İhtiyaçları Analizi

Training Needs Analysis

FEB

(FTS)

Formal Eğitim Beyanı

Formal Training Statement

LDA

(LSA)

Lojistik Destek Analizi

Logistic Support Anaylsis

MoTE Eğitim Etkinliği Yöntemi

Method of Training Effectiveness

OPR

(OPS)

Operasyonel Performans Raporu

Operational Performance Statement

OTA Operasyonel / İş Görevi Analizi

Operational/Business Task Analysis

PSD

(PPE)

Proje Sonrası Değerlendirme

Post Project Evaluation

EFA

(TGA)

Eğitim Fark Analizi

Training Gap Analysis

ESA

(TOA)

Eğitim Seçenekleri Analizi

Training Options Analysis

1.8. TABLOLAR ve ŞEKİLLER

1.8.1.  TABLOLAR

Tablo 1 Değişiklik İzleme Tablosu

Tablo 2 Tanımlar

Tablo 3 Kısaltmalar

Tablo 4    EİA Çeşitleri

Tablo 5    Eğitim Kazanımları

Tablo 6    Eğitim Tasarımı Yönergeleri

Tablo 7    Öğrenim Kazanımları Arasındaki İlişki

Tablo 8    Mevcut Materyallerin Uygunluğunun Değerlendirilmesi

Tablo 9    Çoklu Ortam Materyallerinin Avantaj ve Kısıtları

Tablo 10   Unsurlar ve Soruları

Tablo 11    Doğrulama Evreleri

Tablo 12    İç Doğrulama Evreleri

Tablo 13    Harici Doğrulama Evresi

Tablo 14    Yorumlama Evresi

Tablo 15    Operasyonel Görev Analizi ve Proje Türleri Arasındaki Uyarlama Zorluk Derecesi İlişkisi

Tablo 16    Eğitim Seçenekleri Analizi ve Proje Türlerine Göre Uyarlamada Dikkate Alınması Gerekli Hususlar

Tablo 17    Eğitim Fark Analizi ve Proje Türleri Arasındaki Uyarlama Zorluk Derece İlişkisi

1.8.2.   ŞEKİLLER

Şekil 1.     Lojistik Destek Analizleri Süreci

Şekil 2.     ADDIE Modeli Aşamaları – Doğrusal

Şekil 3.     ADDIE Modeli Aşamaları - Tekrarlayan

Şekil 4.     Uzaktan Eğitim Modeli

Şekil 5.     Görev Başı Eğitimin Faydaları

Şekil 6.     Bilgisayar Tabanlı Eğitim Sistemi

Şekil 7.     IETM Sınıfları

Şekil 8.     Arttırılmış Gerçeklik Gösterimi

Şekil 9.     Simülatör

Şekil 10.   Tasarım Aşaması Adımları

Şekil 11.   Hiyerarşik Diyagram Örneği

2. SİSTEM ÖMÜR DEVRİ YÖNETİMİ YAKLAŞIMI

Ürünün temel görevi savunma ve güvenlik ihtiyacını belirlenen kullanım ve görev profilleri çerçevesinde istenilen performans seviyesinde karşılamaktır. Ürünün kabiliyeti/kabiliyetleri kapsamında kendisine tanımlanan fonksiyonları “kesintiye uğramaksızın” yerine getirebilmesi; destek unsurlarının sağlanması ve ilgili prosedürlerin yürütülmesi ile mümkündür. Sistem ömür devri boyunca sistem etkinliğinin sağlanması için tüm sistem ömür devrinin safhalar halinde tanımlanması, yürütülen faaliyetlerin ölçülmesi, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi esastır. Bu amaçla ihtiyacın ortaya çıkışından ürünün envanterden çıkarılmasına kadar tanımlanan tüm safha ve aşamalar içinde yer alan faaliyetlerin bütünleşik olarak yönetimi esas alınmalıdır. [(Bkz.TSSÖDYP-01 Sistem Ömür Devri Yönetimi Rehberi (Ana Çerçeve)]

Bu kapsamda harekât ihtiyaçlarının zamanında ve verimli şekilde karşılanması ve sahip olunan kaynakların maliyet etkin kullanımı esastır. Lojistik destek faaliyetleri söz konusu ürünün istenilen performans seviyesinde faaliyet gösterebilmesi için ihtiyaç duyulan kaynakların sağlanması ve idamesi ile ilgili idari ve teknik süreçleri kapsar. (Bkz.TSSÖDYP-02 Sistem Ömür Devri Süreçleri Rehberi)

2.1. LOJİSTİK DESTEK ANALİZLERİ

Lojistik destek analizleri; lojistik destek faaliyetlerinin maliyet etkin olarak yürütülmesinde yol gösterici en önemli faaliyettir. Tüm lojistik destek faaliyetlerinin teknik disiplin içinde maliyet etkin olarak planlanması, koordine edilmesi ve yönetilmesi için Lojistik Destek Analizleri rehberliğinde;

  • Ürün ve destek unsurları; desteklenebilirlik, güvenilirlik, test edilebilirlik ve uygun ömür devri maliyeti ile tasarlanır.
  • Kullanım ve destek safhaları boyunca ürünün istenilen performans seviyesinde kullanılabilmesi için ihtiyaç duyulan kaynaklar tanımlanır.
  • ELD elemanlarına ilişkin esas bilgiler oluşturulur.

Sistem ömür devri boyunca olası darboğazların öngörülmesi, bahse konu darboğazların bertaraf edilmesine yönelik önleyici planların oluşturulması ve oluşturulan önleyici planların iyileştirilmesi, geliştirilmesi ve yönetilmesi amacıyla Lojistik Destek Analizleri tekrarlamalı olarak yürütülür.(Bkz. TSSÖDYP-06 LDA ve Kayıtları Rehberi)

2.2. EĞİTİM VE EĞİTİM İHTİYAÇLARI ANALİZİ

Eğitim ve eğitim ihtiyaçları analizleri desteklenebilirlik açısından güvenilirliği, kullanıma hazır olmayı, maliyeti ve zaman etkinliğini ön plana çıkaran lojistik destek analizleri arasında yer alır. Şekil 1’de verilen süreç akışı dâhilinde yürütülür.

Bakım seviyesi analizi faaliyetleri sırasında kullanım, bakım, kontrol vb. prosedürlerin İhtiyaç Makamı’nın kullanım ve bakım kademelerinden hangisinde uygulanacağı belirlenmektedir. Bu kararların alınmasında; bir bileşenin tamir edilebilir olup olmadığı, araçta veya bakım kademelerinde ilgili sistem bileşeninin bakımını yapmak için ihtiyaç duyulan ekipman, yedek parça ve personelin var olup olmadığı, bakımın hangi bakım kademesinde yapılmasının daha ekonomik olacağı, yedek parça ve sarf malzemelerin saklanmasında ilgili bakım kademesinde uygun depolama koşullarının olup olmadığı, bakımın hangi bakım kademesinde yapılmasının sistemin hedef hazır olma değerine olumlu yönde etki edeceği, oluşan atıkların hangi bakım kademesinde imhasının ve yönetmeliklere uygun şekilde saklanabilmesinin mümkün olduğu vb. etkenler göz önünde bulundurulmaktadır. Ömür Devri boyunca gerçekleştirilen lojistik destek analizleri sonucunda oluşturulan bakım görev tanımları ile bakım seviyelerine ait bakım planları ile ihtiyaç duyulan personel ve iş gücü, teknik doküman/veri, malzeme, tesis ve altyapı verileri oluşturulur. Bakım seviyelerine ait bakım planları ile ihtiyaç duyulan personel ve işgücü ihtiyacına yönelik eğitim ihtiyaçları analizleri gerçekleştirilir.

LDA kapsamında bir görevin özel bir eğitim gerektirip gerektirmediğine karar verilir. Eğitim gerekli ise eğitimin etkili bir şekilde nasıl uygulanabileceğine karar verilerek eğitim LDA veri tabanında tanımlanmış ilgili görevlerin içeriğinin yardımıyla desteklenebilir.

Bir eğitim gereksinimi için kriter, yüklenici ve müşteri arasında görüşülmeli ve uygun hale getirilmelidir.


 
Şekil 1 Lojistik Destek Analizleri Süreci
































3. EĞİTİM PLANLAMA VE UYGULAMA SÜRECİ

Eğitim, operasyonların doğru ve etkili şekilde işlemesi için temel unsurdur. Başarılı, etkili ve verimli bir eğitim uygulaması için ise eğitimi veren personelin konu ile ilgili donanımı ve eğitim materyallerinin olgunluğu kritik önem taşımaktadır.

Bir eğitimin ihtiyaç duyulan olgunlukta hazırlandığından emin olmak için izlenebilecek farklı öğretim tasarım modelleri ve süreçleri mevcuttur. Öğretim tasarım modellerinin amacı etkili ve maliyet etkin eğitimler oluşturulmasını sağlamaktır.

Bu rehberin hazırlanmasında temel olarak alınan ADDIE modeli, 1975 yılında Florida State University tarafından ABD Ordusu için geliştirilmiş ve sonrasında ABD Silahlı Kuvvetleri’nin tüm bölümlerinde kullanılmaya başlanmıştır. ADDIE modeli geliştirilirken de ABD Hava Kuvvetleri’nin daha önceden geliştirmiş olduğu Five Step Approach (Beş Aşama Yaklaşımı) temel alınmıştır. ADDIE modelinde bu beş aşama korunmuş ve her biri için tamamlanması gereken adımlar belirlenmiştir.

ADDIE yaklaşımının NATO ve müttefiklerince benimsenmesinin yanı sıra ASD/AIA S-Serisi ELD Spesifikasyonlarından eğitim ihtiyaç analizine ve eğitim tasarımına yönelik bir spesifikasyon olan S6000T’nin de ADDIE model temel alınarak geliştirildiği görülmektedir.

ADDIE kısaltması, modelin beş aşamasının baş harflerinden oluşur:

  • Analysis (Analiz),
  • Design (Tasarım),
  • Development (Geliştirme),
  • Implementation (Uygulama),
  • Evaluation (Değerlendirme).
 
Şekil 2 ADDIE Modeli Aşamaları – Doğrusal










İlerleyen dönemde ADDIE modeli en çok kullanılan öğretim tasarım modeli olmuş, ihtiyaca göre modelin farklı sürümleri türetilmiştir. ADDIE modelinin ilk sürümlerinde aşamalar Şekil 2’deki gibi doğrusal olarak ilerliyor olarak düşünülmüş olsa da sonrasında bu ilerleyiş değişikliğe uğramış ve Şekil 3’deki gibi daha dairesel ve tekrarlayan bir format ortaya çıkmıştır.

 
Şekil 3 ADDIE Modeli Aşamaları - Tekrarlayan






















Eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve gerekli eğitimlerin tasarlanarak gerçekleştirilmesi sürecinin aşamaları ve yöntemleri sonraki bölümlerde detaylandırılmıştır. Bu bölümde ise bu sürecin temelini oluşturan ADDIE modelinin temel aşamaları anlatılmaktadır.

ANALİZ

Analiz aşaması, öğretim tasarımının temelini oluşturur. Eğitimde anlatılacak konular, eğitim sonunda kazanılması beklenen bilgi ve kabiliyetler, kullanıcının sahip olduğu geçmiş bilgi birikimi, eğitimin hangi koşullarda, ne zaman ve ne kadar sürede gerçekleştirileceği gibi konulara bu aşamada karar verilmesi beklenir.

Eğitim konusunun kullanıcıyı daha önce yapmamış olduğu bir görev ya da iş için eğitmek olduğu durumlarda, öğretim tasarımcısı bu görev/iş için performans gereksinimlerini analiz etmeli ve bir görev listesi çıkartmalıdır. Bu görev listesi detaylı olarak incelenmeli ve kullanıcının bu görevleri yerine getirmek için sahip olması gereken bilgi, yetenek ve davranışlar tespit edilmelidir.

Eğitim sonunda kullanıcının sahip olması beklenen çıktıların belirlenmesi, eğitimde verilecek konuların belirlenmesi için tek başına yeterli değildir. Bunu belirlemek için eğitimi alacak olan kullanıcıların mevcut bilgi birikiminin de bilinmesi, eğitim içeriğinin doğrudan onların ihtiyaçlarına uygun şekilde hazırlanması için kritik önem taşımaktadır.

Eğitimin verileceği yer ve zaman gibi unsurların analiz aşamasında belirlenmesi, bunlardan kaynaklanan bir kısıtlama varsa tespit edilmesi gerekmektedir. Geliştirilecek öğretim araçlarının gerçekleşecek olan eğitim için uyumlu olması ancak bu şekilde sağlanabilecektir. Örneğin, yalnızca sahada sistem başında yapılacak bir eğitim için sayısal ortamda çoklu ortam sunumu hazırlamak, kaynakların yanlış kullanımına neden olacaktır.

Analiz sürecinde yapılması gerekenler ile ilgili ayrıntılı bilgi 3.1 bölümünde verilmektedir.

TASARIM

Analiz aşamasında elde edilen çıktılar, bir sonraki adım olan tasarım aşamasının girdilerini oluşturur.

Tasarım aşamasına gelindiğinde, analiz aşamasında belirlenen öğrenme kazanımları göz önünde bulundurularak konu içeriği incelenmeli, bu çıktıların kazanılmasına uygun öğretim yöntemleri ve araçları seçilmeli, öğretim stratejileri belirlenmelidir.

Tasarım aşaması sistematik ilerlemelidir. Gerçekleştirilecek adımlar ve bunların sıralaması, tasarım aşamasının başında belirlenmeli ve proje planında yer almalıdır. Tasarım aşamasının adımları; eğitimin kapsamı ve karmaşıklığı, kullanıcı ihtiyaçları ve diğer faktörler nedeniyle farklılık gösterebilse de genel olarak şu şekilde listelenebilir:

  • Öğrenme kazanımlarının belirlenmesi,
  • Öğrenme hiyerarşisinin oluşturulması,
  • Öğrenme kazanımlarına ve hiyerarşisine göre öğretim yöntemlerinin belirlenmesi,
  • Hedef öğrenci kitlesinin sahip olması gereken ön koşullar varsa bunların belirlenmesi,
  • (Varsa) Mevcut öğretim materyallerinin gözden geçirilmesi,
  • Ölçüm araçlarının geliştirilmesi,
  • Öğretim stratejilerinin belirlenmesi,
  • Kullanılacak öğretim yöntemlerinin seçilmesi,
  • Hazırlanacak öğretici medyanın seçilmesi,
  • Derslerin tasarlanması,
  • Değerlendirme planının geliştirilmesi,
  • Yönetim stratejilerinin geliştirilmesi

Eğitimin ve eğitim materyallerinin tasarlanması aşamasında konu uzmanı desteği önemli olmakla birlikte, konu uzmanlarının çoğunlukla eğitim tasarımı konusunda akademik bir eğitime sahip olmamaları nedeniyle tasarım işinin bu konuda deneyimli öğretim tasarımcıları tarafından gerçekleştirilmesi daha etkili sonuçlar alınmasını sağlayacaktır.

Tasarım sürecinde yapılması gerekenler ile ilgili ayrıntılı bilgi 3.2 bölümünde verilmektedir.

GELİŞTİRME

­­­Geliştirme aşaması, tasarım aşamasında planlanan içeriğin ve öğretim materyallerinin üretildiği aşamadır.

Tasarım aşamasında seçilen öğretim yöntemlerine ve kullanılması hedeflenen öğretim materyallerine göre geliştirme süreci farklılık gösterecektir. Bu süreçte kritik olan başarılı ve kullanıcıya hitap eden bir öğretim materyalini zaman ve maliyet etkin olarak geliştirmek olacaktır. Bu nedenle seçilen öğretim materyaline ve yöntemine göre gerekecek geliştirme süreleri proje planı yapılırken doğru şekilde hesaba katılmalıdır. Örneğin, çekilecek bir eğitsel videoda sistemin birimlerinin görünmesi gerekiyorsa ve birimlerin üretimi eğitimden çok kısa bir süre önce bitecekse, video çekiminin ve kurgusunun tamamlanması için yeterli zaman olmayabileceği mutlaka değerlendirilmelidir. Başka bir örnek olarak da bilgisayar tabanlı eğitim sistemlerinin ya da etkileşimli eğitim videolarının üretiminin standart ve doğrusal bir eğitim videosu üretimine göre daha uzun sürecek olması verilebilir.

Öğretim materyalleri, öğretim tasarımcıları, grafik tasarımcılar, fotoğrafçılar, metin yazarları, yazılımcılar gibi genelde konu uzmanı olmayan kişiler tarafından geliştirildikleri için bu materyallerin yayınlanmadan ya da kullanılmadan önce teknik açıdan doğruluklarının konu uzmanları tarafından mutlaka kontrol edilmesi gerekir.

Öğretim materyalleri tam olarak hazırlanıp yayınlanmadan önce kağıt üzerinde ve bilgisayar ortamında prototip olarak hazırlanmaları ve bu şekilde küçük bir örnek gruba sunularak geri dönüş alınması tavsiye edilir. Alınan geri dönüşlere göre tasarımın güncellenmesi, son ürünün doğruluğunu ve etkinliğini arttırmaya katkıda bulunacaktır.

Geliştirme sürecinde yapılması gerekenler ile ilgili ayrıntılı bilgi 3.2 bölümünde verilmektedir.

UYGULAMA

Geliştirilmesi tamamlanan eğitimin son kullanıcıya sunulduğu aşama, uygulama aşamasıdır.

Eğitimin gerçekleştirilmesi modelin bel kemiğini oluşturur. Eğitim planlandığı gibi gerçekleştirilmezse bu aşamaya kadar yapılan tüm çalışmalar sonuçsuz kalabilir. Bu noktada en büyük sorumluluk eğiticiye düşmektedir.

Eğitimin odağında her zaman öğrenci ve öğrencinin ihtiyaçları olmalıdır.

Eğitici, eğitim vereceği konuya hâkim ve bu konuda yetkili olmalıdır. Ancak eğitim içeriğini değiştirmemeli, tasarım aşamasında kararlaştırılan ve geliştirme aşamasında son haline getirilen ders planını takip etmelidir. Öğretim materyalleri belli bir ders planını desteklemeye yönelik hazırlanacağı için eğitim içeriğine müdahale edilmesi durumunda materyallerin etkisiz ve ilgisiz kalması mümkündür.

Uygulama sürecinde yapılması gerekenler ile ilgili ayrıntılı bilgi 3.2 bölümünde verilmektedir.

DEĞERLENDİRME

Her ne kadar öğretim tasarım modelinde “Değerlendirme” aşaması son adım gibi görünse de aslında sağlıklı bir öğretim tasarımı süreci için değerlendirme ve geri bildirim mekanizmaları tüm süreç boyunca aktif olmalıdır.

Tasarlanan içerik ve öğretim materyalleri tasarım ve geliştirme aşamalarında da değerlendirilmeye ve gerekli görüldüğü durumlarda değişiklik yapılmasına açık olmalıdır. Aksi takdirde tasarımda gözden kaçan unsurlar olması durumunda, bu durum eğitimin uygulanmasından sonraya kadar fark edilmeyecek ve gerekli düzeltmelerin yapılmasında geç kalınmış olacaktır.

Tasarım ve geliştirme aşamalarına girdi sağlaması beklenen eş zamanlı değerlendirme mekanizmaları haricinde, eğitim sonunda eğitimin başarılı olup olmadığını ölçmek üzere bir değerlendirme aşaması planlanması gerekmektedir.

Eğitim sonunda gerçekleştirilecek değerlendirmede eğitimin başarılı olup olmadığının ölçümü için Kirkpatrick’in dört maddelik değerlendirme modeli kullanılabilir:

  • İlk tepki: Katılımcıların eğitime nasıl tepki verdiği ölçülür. Katılımcıların, eğitmeni, konuyu, materyalleri, sunumu, eğitimin verildiği alanı beğenmeleri ve bu eğitimi özel bir deneyim olarak görmeleri önemlidir. Bu ölçüm bir anket ile yapılabilir.
  • Kazanımlar: Katılımcıların neler öğrendiği ölçülür. Eğitim sonucunda bilgi birikimlerinin artıp artmadığı incelenir. Bu ölçüm, eğitim sırasında bir uygulama ya da test ile yapılabilir.
  • Davranışlar: Katılımcıların eğitim sayesinde davranışlarındaki değişim değerlendirilir, bilgiyi nasıl uyguladıkları gözlemlenir. Bu değerlendirme, eğitimden 3-6 ay sonra, katılımcı iş başındayken gözlemlenerek yapılır. Şartlar gereği bu değerlendirmeyi yapmak her zaman mümkün olmayabilir.
  • Sonuçlar: Eğitimin sonuçları analiz edilir, nelerin iyi yapıldığı ya da nelerin iyileştirilebileceği değerlendirilir. Bu değerlendirme aynı zamanda eğitimin eğiticinin gelişimine ne kattığını ve kullanıcıya da ne kazandırdığını göstermelidir. Değerlendirme sürecinde yapılması gerekenler ile ilgili ayrıntılı bilgi 3.3 bölümünde verilmektedir.

3.1. EĞİTİM İHTİYAÇLARI ANALİZİ SÜRECİ

3.1.1.  EİA KAPSAMI

Genel bir kural olarak EİA yöntemi operasyonel/iş kabiliyetindeki bir değişikliğin gerekli olan eğitim kaynakları üzerinde, bir artışa veya azaltmaya (düşürmeye) yönelik muhtemel bir etkisi olduğunda kullanılmalıdır.

İstenilen bilgilerin aktarılması ve yeteneklerin kazandırılması, gerekli hazırlıklar yapılmadan ve ihtiyaç duyulan şartlar sağlanmadan sunulan bir eğitim ile mümkün olmayacaktır. Verilen eğitimin amacına ulaşması ve eğitim kaynaklarının boş ve gereksiz yere kullanımının önlenmesi için eğitimin doğru planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında EİA faydalı ve maliyet etkin eğitim çözümleri sunmaktadır. EİA; geleneksel eğitim programlarından farklı olarak duruma ve kursiyere uygun eğitim tipinin belirlenmesi, doğru ortamın seçilmesi, destekleyici yöntem ve materyallerin geliştirilmesi konusunda rehberlik etmektedir.

Analiz aşamasında kullanıcı ve kullanıcı bakım kademelerinden istenilen verilerin istenilen ölçütlerde geldiği varsayarak yapılan çalışmalar ve elde edilen sonuçlara göre EİA sınıf içi, uzaktan ya da görev başı eğitim uygulanmasına imkân tanımaktadır. İhtiyaca göre bu yöntemlerin hepsi tek bir kursta karma olarak da kullanılabilmektedir.

· SINIF İÇİ EĞİTİM:

Tüm kursiyerlerin belirlenen zamanda ve ortamda bulunabileceği durumlarda uygulanabilir. Bu eğitim türünde kursiyer ile doğrudan iletişime geçilebilmekte, anlık olarak geri bildirimler alınabilmektedir.

· UZAKTAN EĞİTİM:

Kursiyer ve eğiticinin farklı zamanlarda ve ortamlarda ya da aynı zamanda farklı ortamlarda bulunduğu, eğitim etkinliklerinin ise farklı iletişim araçları ile paylaşıldığı eğitim türüdür.

 
Şekil 4 Uzaktan Eğitim Modeli
















· GÖREV BAŞI EĞİTİM:

Bu eğitim tipinde de kursiyerler ve eğiticinin aynı zamanda aynı mekânda bulunabilmesi şartı vardır. Sınıf içi teorik eğitimden farklı olarak kursiyerlerin gerçek sistem, araç, yazılım vb. üzerinde uygulama yaparak etkileşimli bir şekilde konuyu öğrenmeleri sağlanmaktadır. Yapılan araştırmalar uygulamalı eğitimin oldukça faydalı olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle yeni bir ekipman, sistem, araç vb. ile ilgili veya uçtan uca değil belirli konularla ilgili eğitim verileceğinde tercih edilmesi öğrenmeyi kolaylaştırmakta, hızlandırmakta ve kalıcı hale getirmektedir. Görev Başı Eğitim gözlemleyerek, rehberlik alarak ve uygulayarak öğrenme imkânı sunduğu için unutma oranını düşürmekte başarı oranını arttırmaktadır.

 
Şekil 5 Görev Başı Eğitimin Faydaları












EİA kapsamında yapılan tasarım aşamasında eğitime en iyi katkı sağlayacak olan araçlar ve yöntemler seçilmekte, geliştirme aşamasında da hazırlanmaktadır. Bu aşamada hazırlanacak olan eğitim yardımcılarına örnek olarak Bilgisayar Tabanlı Eğitim Sistemleri (BTES), sanal/arttırılmış gerçeklik uygulamaları ve simülatörler verilebilir.

· BİLGİSAYAR TABANLI EĞİTİM SİSTEMLERİ (BTES)

Eğitim materyallerini hem 2/3 boyutlu görseller/animasyonlar ile hem de işitsel olarak sunan, kursiyerlerin etkileşimli olarak bilgisayar ortamındaki sistemleri kullanmasına imkân sağlayan simülasyonlardır. Eğitici nezaretinde ya da bireysel olarak faydalanılabilmektedir. BTES; sınıf içi veya uzaktan eğitimde kullanılabilmektedir. Hazırlanması maliyetli olduğu için uzun ömürlü ve çok katılımcı tarafından kullanılabileceği durumlarda tercih edilmelidir.

 
Şekil 6 Bilgisayar Tabanlı Eğitim Sistemi














BTES, Etkileşimli Elektronik Teknik Yayın (IETM) kapsamına girmektedir. IETM; basılı teknik dokümanların sayısallaştırılarak görsel desteği yüksek, hızlı, güvenilir ve kolay anlaşılır elektronik dokümanlara/ortamlara dönüştürülmesi ile oluşturulur. Dünyada savunma sanayiinde IETM’ye yönelme eğiliminin nedenleri olarak veri ve bilginin çok fazla olması, dokümanların yönetilemez hale gelmesi, veri aktarımında gecikmelerin ve sorunların yaşanması, istenilen bilgiye erişimin zorlaşması ve zaman alması, güncel bilgilere anlık olarak erişim sorunu yaşanması, baskı ve dağıtım maliyetlerinin artması gösterilebilir. IETM, Şekil 7’de gösterildiği şekilde 5 sınıfa (class) ayrılmaktadır.

 
Şekil 7 IETM Sınıfları















IETM ve BTES;  bilgiye erişimi kolaylaştırır ve hızlandırır, anlaşılırlığı arttırır, sökme-takma işlem adımlarındaki hata oranını düşürür, arıza giderme işlemlerinde performans artışı sağlar, zaman kazandırır, zorunlu ve kapalı ortam eğitimlerin gerekliliğini azaltır, kullanıcı etkileşimi olduğu için motivasyonu arttırır ve personelin eğitim süresini kısaltır.

Tüm askeri ve sivil projelerde kullanılan sistemler gün geçtikçe daha karmaşık hale gelmekte, kullanıcılar tarafından okuyarak öğrenme yerine izleyerek ve uygulayarak öğrenme daha çok tercih edilmekte, bilgisayar ve mobil cihazların depolama kapasitesinin artması büyük avantaj sağlamakta, daha kompakt hale gelen bilgisayarlar ve mobil cihazlar bilgiyi her an yanımızda taşımaya imkân sağlamakta ve teknoloji ilerledikçe üretim maliyeti düşmektedir. Bu nedenlerden dolayı IETM ve BTES dünyada ve ülkemizde giderek yaygınlaşmaktadır.


· SANAL/ARTTIRILMIŞ GERÇEKLİK UYGULAMALARI:

Sanal gerçeklik gerçek dünyadaki bir ortamın 2/3B modellenerek kullanıcının gerçek dünyadan soyutlanıp tamamen sanal bir ortamda etkileşimli olarak öğrenme faaliyetini gerçekleştirmesine imkân sağlar. Arttırılmış gerçeklik ise cihazların nesne tanıma özelliği kullanılarak sanal ortamda oluşturulmuş olan nesnelerin gerçek görüntüler üzerine bindirilerek kullanıcıya sunulmasıdır. Gerçek dünyadaki bir ortam ile çevreye göre kendisini otomatik olarak güncelleyen 2/3B sanal ortam bileşenleri aynı ortamda kullanıcıya sunulmaktadır. İşbaşı eğitimde bahsedilen faydaların maliyet etkin olarak ve tehlike içermeyecek şekilde sağlanması hedeflenmektedir. Bu teknolojiler eğitim, sağlık, savunma, sanat, turizm, endüstri vb. birçok alanda kullanılmaktadır.

Sanal/Arttırılmış Gerçeklik uygulamaları için ihtiyaç duyulan bileşenler; donanım altyapısı (bilgisayar, tablet, gözlük vb.), yazılım altyapısı, markerlar (işaretçiler) ve 2/3B modellenmiş ortamlardır. Bu uygulamalar; görüntüler yansıtılarak, gerçek dünya ile üst üste bindirilerek, marker kullanılarak ya da nesne tanımlama şeklinde oluşturulabilir.

Sanal/Artırılmış Gerçeklik gösterimi Şekil 8‘de yer almaktadır.

 
Şekil 8 Arttırılmış Gerçeklik Gösterimi













· SİMÜLATÖRLER/CANLI EĞİTİM MAKETLERİ:

Gerçek hayattaki bir ortamın, aracın veya sistemin dokunmatik ekranlar ya da gerçeğiyle birebir aynı ortamda sanal olarak kullanıcıya sunulmasıdır. Gerçek hayatta uygulanması maliyetli olan ya da tehlike içeren ortamlar için kullanımı oldukça faydalıdır. Simülatörlerin maliyeti oldukça yüksek olduğu için maliyet etkin olacağı, çok fazla kullanıcı tarafından kullanılacağı ve uzun süreli faal olacağı durumlarda tercih edilmelidir. Havacılık sektöründe yaygın olarak kullanılmakta olan simülatörler, diğer alanlarda da hızla yayılmaktadır.

Simülatör gösterimi Şekil 9‘da yer almaktadır.

 
Şekil 9 Simülatör













Canlı eğitim maketleri; gerçek aracın veya sistemin, operatör/mürettebat görevlerine yönelik, fonksiyonlarının ve saha uygulamalarının gerçek ekipmanlar ile göreve yönelik bölümlerinin kullanıcıya sunulmasıdır. Eğitime ayrılan zamanın daha etkin kullanılması ve aynı anda daha fazla operatör/mürettebat eğitiminin yapılabilmesi hususunda kullanımı oldukça faydalıdır.

Canlı Kule gösterimi Şekil 10‘da yer almaktadır.

 
Şekil 10 Canlı (Kule) Eğitim Maketi












3.1.2.  EĞİTİM İHTİYAÇLARI ANALİZİ

Ömür Devri Yönetimi kapsamında Eğitim İhtiyaçları Analizi; yeni ekipman tedariği, doktrin değişimi, organizasyonel değişim veya mevzuattaki değişikliklerin sonucu olarak ortaya çıkan eğitim gereksinimlerinin yapılandırılmış bir anketi ve analizidir. En uygun maliyet etkinliği için en elverişli eğitim sistemini önermek amacıyla farklı eğitim yöntemlerini ve ekipman karşılaştırmasını içerir. Projeler arasında değişkenlik gösterebilen destekleyici araç ve tekniklerin seçimi ile oldukça esnek bir prosedürdür. Bununla birlikte, her durumda EİA, tüm kararlar için bir denetim izi sağlayan, faaliyet bazlı, yinelemeli (tekrarlayan) bir süreçtir. EİA, eğitimin tek başına bir çözüm olacağını ifade etmez ve etmemelidir.

Genel bir kural olarak EİA yöntemi operasyonel/iş kabiliyetindeki bir değişikliğin gerekli olan eğitim kaynakları üzerinde bir artışa veya azaltmaya (düşürmeye) yönelik muhtemel bir etkisi olduğunda kullanılmalıdır.

3.1.3.  EİA FAALİYETLERİ VE ÇIKTILARI

Temel olarak EİA süreci eğitim gerekliliklerini belirlemek için kullanılan bir analiz yöntemi olup, gerektiğinde uzmanlık eğitimi tasarlayan ve eğitim ekipmanı/hizmetlerinin planlamasını yapan sistematik, yinelemeli ve çıktı bazlı bir yaklaşımdır. Bu süreç bir dizi çıktıya sahip olup üç fazdan (aşamadan) oluşmaktadır.

3.1.4.  EİA FAZLARINA GENEL BAKIŞ

EİA üç faza ayrılmış olup toplam altı elemandan oluşmaktadır. Ticari olan EİA’larda teslim edilebilir 4 çıktı grubu mevcuttur.

EİA Fazları, Aktiviteleri, Karar Noktaları ve Teslim Edilebilir Çıktıları aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 4.         EİA Çeşitleri

EİA Fazları (Aşamaları) EİA Aktiviteleri EİE Karar Noktaları Teslim Edilebilir EİA Çıktıları
1 Kapsam Belirleme Çalışması - EİA Kapsam Belirleme Raporu
2 Operasyonel/İş Görevi Analizi (OTA) - Ön Operasyonel Performans Raporu

Yetkinlik Taslağı

Görev Bildirimi

Eğitim Fark Analizi (TGA) - Eğitim Hedefleri
Eğitim Seçenekleri Analizi (TOA) - Önerilen Eğitim Çözümü
- - Nihai Rapor
- Eğitim Tasarımı Başlayabilir mi? Eğitimin Tasarımı ve Geliştirilmesi
- Eğitim Ekipmanları Sözleşmesi Verilebilir mi? Eğitim Ekipmanı Tasarımı ve Geliştirilmesi
Eğitimin İcrası - Onay
3 Proje Sonrası Değerlendirme (PPE) Proje Sonrası Değerlendirme Raporu


EİA müşterileri, konularında uzman olmayan kişilerden oluşabilmektedir. Bu nedenle tüm çıktılar, en üst düzeyde fayda sağlanabilmesi için birbirleriyle bağlantılı ve konu hakkında uzman olmayan kişiler tarafından kolayca anlaşılabilir olmalıdır.

AŞAMA 1 – KAPSAM BELİRLEME ÇALIŞMASI

Kapsam Belirleme Çalışması, proje ve nihai kullanıcıların ihtiyaçları hakkında mümkün olduğunca fazla bilgi edinilerek başlamalıdır ve mümkün olduğunca erken tamamlanmalıdır. Kapsam Belirleme Çalışması, EİA projesinin yönetimini, risk alanlarını, programlama ve kaynak bulma konularını, politikalarını, varsayımlarını ve kısıtlamalarını, gereksinimlerden etkilenen personeli tanımlar ve EİA’nın 2. aşamasında üzerinde düşünülmesi gereken veya üzerinde durulması gereken konuları vurgular.

Bu fazın çıktısı, EİA Kapsam Belirleme Raporu’dur.

AŞAMA 2 – EİA GELİŞTİRİLMESİ:

Bu bölüm eğitim gereksinimlerinin doğasına uygun olacak şekilde 4 alt gruba bölünmüştür.

  • Operasyonel/İş Görevi Analizi (Operational Task Analysis-OTA):

Yeni veya değiştirilmiş işletme/iş gereksinimi için bireysel ve toplu görevler (ekip, alt birim, birim ve oluşum) için gerekli olan operasyonel/işyeri performanslarını, koşullarını ve standartlarını belirler. Yeni gereksinim bir ekipman veya sistem ise, tüm görevlendirmenin, kullanıcı (operatör ve bakımcı vb.) gereksinimlerini yakalandığından emin olmak için ana veya ilgili sistemler ile arayüzler analiz edilmelidir.

Bu fazın çıktısı; Ön Operasyonel Performans Raporu ya da Yetkinlik Taslağı’dır.

  • Eğitim Fark Analizi (Training Gap Analysis-TGA):

Bu, yeni operasyonel/iş gereksinimi ile mevcut eğitim sunumu arasındaki bilgi, beceri ve tutumlar arasındaki eğitim açığını belirler. Bu aşamada mevcut eğitim kaynaklarını kullanarak mevcut eğitime devam etme kararı veya ilave eğitim yapılabilmesi şartı kabul edilebilir. Gerekli kabiliyeti sağlamak için gerçekleştirilmesi gereken eğitim gereksiniminlerini gösterir. İş sahipleri tarafından talep edilen Bilgi, Beceri ve Durum (Knowledge Skills Attitude-KSA) genellikle bu aşamada analiz edilir.

Bu fazın çıktıları; eğitim boşluğu ve operasyonel/iş kapasitesine karşı ilişkili etkilerin ifadeleridir.

Mevcut eğitim kaynaklarını kullanarak mevcut eğitime devam etme seçeneğini düşünmelidir. Ayrıca Eğitimin Hedeflerini (TOs) ve Eğitim Seçenekleri Analizi'ni (Training Options Analysis-TOA) bilgilendirmek için ileri sürülebilecek yeni sistemin/gereksinimin ilk analizini de içermelidir.

Eğitim Seçenekleri Analizi (Training Options Analysis-TOA):

Bu fazda, mevcut eğitim boşluklarını kısmen ya da tamamen ortadan kaldıracak farklı yöntemlere bakılmaktadır. Her yöntem ve/veya ortam; eğitim etkinliği, maliyet etkinliği, risk ve iş eğitimi/işyeri gereksinimleri için kombinasyon halinde veya bağımsız olarak analiz edilir. Eğitim Seçenekleri Analizi'ndeki ürünler, eğitimin belirli bir türü için uygun olan ve genellikle Eğitim Etkinliği Yöntemi (MOTE-Method of Training Effectiveness) kullanılarak değerlendirilen yöntemleri ve ortamları içermelidir.

Bu fazın çıktısı; en uygun maliyetli eğitim çözümü/hizmetleri konusunda bir tavsiyedir.

Nihai Rapor (Final Report):

Nihai Rapor, gereksinimleri karşılayarak yönlendirme grubu (yürütme kurulu)  tarafından onaylanmış eğitim çözümünü bir taslak Operasyonel Performans Raporu/Yetkinlik Taslağı (OPR/YT) ve taslak Formal Eğitim Beyanı (Formal Training Statement-FTS) ile sunmalıdır. Yönlendirme grubu (yürütme kurulu)’nun teşkili, görev, yetki ve sorumlulukları sözleşmelerde ve/veya ilgili dokümanlarda belirlenir. Ayrıca, önceki tüm EİA ürünlerine erişimleri, uygulama sorunlarını ve Proje Sonrası Değerlendirme (Post Project Evaluation-PPE) stratejilerini kapsar. Son olarak, rapordan etkilenen tüm paydaşların haberdar olmasını sağlamak için bir dağıtım listesi olmalıdır.

Bu fazın çıktısı; onaylanmış bir eğitim çözümü, taslak OPR/YT uygulama planı ve bir değerlendirme stratejisidir.

AŞAMA 3 – PROJE SONRASI DEĞERLENDİRME (PSD)

PSD, EİA süreci yönetiminin etkinliğinin yanı sıra uygulanan eğitim çözümünün operasyonel/iş gereksinimlerini karşılayabilme yeteneğini değerlendirir ve raporlar. Bu adım ile EİA işlemi tamamlanır. PSD; iki kısımdan oluşur. İlki sürecin değerlendirilmesi, ikincisi ise eğitim ekipmanının/hizmetinin değerlendirilmesidir.

Bu fazın çıktısı, EİA ürünlerinin ve yönetiminin, operasyonel/iş gereksinimlerini karşılamak için bir eğitim gerekliliğinin sağlanmasına ne kadar katkıda bulunduğunun bir değerlendirmesidir.

En uygun seçeneğin, eğitim gereksiniminin karşılanmasında mutlaka en uygun maliyetli seçenek olmadığını vurgulamak önemlidir. Ayrıca, en uygun seçenek “mevcut kaynaklarla mevcut eğitime devam etmek” olmak zorunda da değildir. Bazı durumlarda bu durumun kabul edilebilir olmasına rağmen, çoğu durumda “hiçbir şey yapmamak”, operasyonel/iş kapasitesinin genel verimliliği üzerinde ciddi olumsuz etkiler oluşturacaktır. Bu nedenle, “verimlilik” burada anahtar kelimedir.

3.2. EĞİTİM TASARIMI (EĞİTİM PAKETİNİN HAZIRLANMASI VE EĞİTİMİN UYGULANMASI)

Bu bölüm altında verilen bilgilere örnek olacak çıktı türleri ve içeriği EK-X’te GÖREV BAZLI EĞİTİM MÜFREDATI PLANI, TASARIMI VE GELİŞTİRİLMESİ altında verilmiştir.

Tasarım aşaması, öğrenim kazanımlarının geliştirilmesi ile başlayarak eğitimin altyapısının oluşturulması safhalarını kapsar. Bu aşamada yapılan çalışmalar, bir sonraki aşamada etkili ve maliyet etkin bir eğitim geliştirilebilmesi için kritik önem taşır.

Tasarım aşamasında tamamlanması beklenen adımlar Şekil 10’da kısaca gösterilmiştir. Bu adımların sıralaması örnek olarak verilmiş olup duruma göre sıralı yerine eş zamanlı olarak gerçekleştirilmeleri de mümkündür.

 
Şekil 10 Tasarım Aşaması Adımları











3.2.1.   KAZANIMLARIN BELİRLENMESİ

Öğrenim Kazanımı (Learning Objective); kursiyerin eğitim sonunda hangi şartlar altında neleri bileceğini ve/veya yapabileceğini tanımlayan ifadedir. Kazanımlar, eğitim aktivitesinin net ve tanımlı bir hedefi olmasını ve bu hedefin eğitmenler ve destek personeli tarafından bilinmesini sağlar.

Kazanımlar, okuyan herkesin aynı şeyi anlaması için dikkatle yazılmalıdır ve tabloda özetlenen üç kısmı içermelidir.


Tablo 5   Eğitim Kazanımları

PERFORMANS/DAVRANIŞ ŞARTLAR STANDART
Öğrencinin eğitim sonunda “NE” yapabileceği…


Gözlemlenebilir ve ölçülebilir bir fiil kullanılmalıdır.

… bunu “NE İLE” ve “NEREDE” yapabileceği…


Performansın/davranışın gerçekleştirileceği kriterler belirtilmelidir.

… ve “NE KADAR” iyi yapabileceği.


Performans/davranış için erişilmesi gereken seviye belirtilmelidir.


Kazanımın “Performans/Davranış” kısmı öğrencinin belli bir bilgiyi, yeteneği ya da tutumu öğrendiğini göstermek için ne yapması gerektiğini tanımlar.


Tablo 6 Eğitim Tasarımı Yönergeleri

YÖNERGELER

Genel

-   Analiz safhasında çıkartılan görev tanımları kullanılır.

-   Görev listesinde yer alan tüm görevler analiz edilerek gereken kazanım sayısı tespit edilir.

-   Çıkarılan her bir kazanım, çalışma kâğıdına not edilir.

-   Her bir kazanımı destekleyecek bilgi ve beceriler, öğrenim analizi sonuçları kullanılarak tayin edilir.

-   Sonuçlar çalışma kâğıdına not edilir.

Performans/Davranış -   Mümkün olduğunca, performansın/davranışın iş için gerekenle aynı olduğundan emin olunur.

-   Performans/davranış herkes tarafından anlaşılacak şekilde yazılır.

-   Etken fiiller kullanılır (bknz. Bloom Taksonomisi).

-   “Bilmek”, “Anlamak” gibi sınırları tam belli olmayan fiiller kullanılmaz.

-   Gözlemlenebilir, ölçülebilir, güvenilir ve doğrulanabilir davranışlar seçilir.

Şartlar -   İş başında karşılaşılacak şartlara olabildiğince benzer şartlar seçilir.

-   Şartların gerçekçi olmasına dikkat edilir.

Standart

-   İşin gerektirdiği performans gereksinimlerini karşılayan bir standart belirlenir.

-   Herkes tarafından anlaşılır bir standart seçilir.

-   Öğrencinin kazanımdaki başarısını doğru şekilde ölçen bir standart belirlenir.

-   Standardın tam, doğru ve erişilebilir olduğundan emin olunur.


Kazanımların belirlenmesi öğretim tasarımının temelini oluşturur. Sonraki tüm adımların doğru şekilde yerine getirilmesi için bu ilk adımın sağlıklı bir şekilde tamamlanması gerekir. Kazanımların yeterli şekilde tanımlanmaması durumunda eğitimde konuların işlenme sırası, kullanılacak materyaller, eğitim sonu ölçümleri gibi konularda sıkıntı yaşanması kaçınılmaz olacaktır.

3.2.2. KAZANIMLARIN ÖĞRENME TİPİNE GÖRE GRUPLANMASI

Eğitim sonunda ulaşılması beklenen kazanımlar belirlendikten sonraki adım bu kazanımların öğrenme tiplerine göre gruplanmasıdır.

Farklı öğrenme tipleri, farklı eğitim materyalleri ve farklı eğitim modelleri gereksinimini doğurur. Teorik bilginin anlatımı ve ölçümü, bir görevin pratikte gerçekleştirilmesinin anlatımından ve ölçümünden farklıdır. Örneğin; kazanımlar arasında öğrencinin bir birimin nasıl söküleceğini öğrenmesi varsa, eğitmenin eğitim ortamında bu sökme işlemini gerçekleştirecek ekipmana sahip olması beklenir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda 3 boyutlu modelleme ve patlatma animasyonlarıyla da anlatım yapılabilir. Bu materyallerin hazırlanması ise bu konuda yaşanacak ihtiyacın önceden belirlemesi ile mümkün olacaktır.

3.2.3.  ÖĞRENME HİYERARŞİSİNİN KURULMASI

Birçok görev birden fazla alt görevden oluşur ve öğrencilerin bir görevi yerine getirebilmeleri için öncelikle bu alt görevleri bilmeleri ve gerçekleştirmeleri gerekir. Etkin bir eğitim için bu alt görevlere ait öğrenim kazanımları da belirlenmelidir. Görevler ve alt görevler için kazanımlar belirlendikten sonra farklı seviyelerdeki kazanımlar, sıralamalarının ve hiyerarşilerinin görülebildiği bir diyagramda görselleştirilebilir. Bu diyagram kazanım ya da öğrenme hiyerarşisi olarak adlandırılır. Eğitim tasarımı yaparken bilginin verilme sırasını belirleyen husus bu hiyerarşik diyagramdır. Örnek bir diyagram Şekil 11’de verilmiştir.

 
Şekil 11 Hiyerarşik Diyagram Örneği
























Bir eğitimin başarısı ve maliyet etkinliği, kazanımların nasıl önceliklendirildiği, gruplandırıldığı ve sıralandığına bağlıdır.

Kazanımların önceliklendirilmesi ihtiyacı her eğitim için gerekli olmamakla birlikte özellikle bütçe ve zaman kısıtlarının yaşandığı durumlarda, kullanıcının en çok ihtiyaç duyacağı konuların eğitime dâhil edilmesini sağlamak için başvurulması gerekebilir. Örneğin, normal şartlarda 25 gün sürecek bir eğitimin 20 günde tamamlanması gerekiyorsa, hangi kazanımların daha az kritik olduğu ve eğitimden çıkartılabileceği belirlenerek eğitimin kısaltılması gerekir.

Kazanımların gruplandırılması, eğitim içerisinde anlam bütünlüğüne sahip üniteler, dersler ve konular oluşturmak için gereklidir. Kazanımları gruplandırırken:

  • Bir başka kazanımın ön gereksinimi olan genel kazanımları gruplayın. Örneğin, eğitimdeki birçok görev için temel elektronik bilgisi ve becerisi gerekiyorsa, bu bilgi ve beceriler için gerekli kazanımlar tek bir ünitede toplanıp temel eğitimde verilebilir.
  • Aynı sistemle ilgili olan ya da aynı aksiyonu gerektiren kazanımları gruplayın. Örneğin, belirli bir navigasyon donanımının bakımına yönelik kazanımlar tek bir ünite altında toplanabilir.
  • Ortak bir bilgi ve beceri setine yönelik kazanımları gruplayın. Örneğin, bilgisayar bakımı ve hava aracı yakıt ikmali gibi farklı sistemlere yönelik bakım görevleri aynı bilgi ve beceri setini kullanıyor olabilir.
  • Öğrenme tipine göre kazanımları gruplayın. Teorik bilgiye yönelik kazanımlar ders anlatma yöntemi ile verilmeye uygunken, pratik el becerisi gerektiren kazanımlar için uygulama ile gösterim/deneyerek öğrenme yöntemleri daha uygundur. Benzer öğrenme yöntemleri ile verilecek kazanımlar gruplanarak dersin yapısı buna göre kurulabilir.

İyi bir eğitim tasarımında hedeflerden biri, konuları etkili öğrenmeyi arttıracak bir sıralama ile verebilmektir. Konu sıralaması oluştururken riskleri minimuma indirmek esastır. Örneğin, karmaşık bir sistem üzerinde gerçekleştirilecek riskli bir göreve ait anlatımlar, personeli yoracak bir görevden sonraya gelecek şekilde planlanmamalıdır. Konu sıralaması yaparken kullanılabilecek birden fazla yöntem mevcuttur.

1.   İşin yapılış sıralaması,

2.   Kronolojik sıralama,

3.   Sebep sonuç sıralaması,

4.   Kritiklik sıralaması,

5.   Basitten karmaşığa sıralama,

6.   Karmaşıktan basite sıralama,

7.   Bilinenden bilinmeyene sıralaması.

Kazanım sıralamasının doğru yapılabilmesi için kazanımlar arasındaki ilişkinin net bir şekilde ortaya konulabilmesi gerekir.

Öğrenim kazanımları arasında görülebilecek ilişkiler tabloda verilmektedir.

Tablo 7 Öğrenim Kazanımları Arasındaki İlişki

BAĞIMLI ÇELİŞEN DESTEKLEYİCİ BAĞIMSIZ
Bir kazanımda ihtiyaç duyulan bilgi ve beceriler bir başka kazanım ile yakından ilgilidir. Bir kazanımda ihtiyaç duyulan bilgi ve beceriler bir başka kazanımda ihtiyaç duyulanlar ile çelişmektedir. Bir kazanımda ihtiyaç duyulan bilgi ve beceriler diğer kazanımda ihtiyaç duyulanlar ile bir şekilde ilgilidir. Bir kazanımda ihtiyaç duyulan bilgi ve beceriler ile diğer kazanımda ihtiyaç duyulanlar arasında bir ilişki yoktur.


Kazanımlardan birini başarmak için önce diğerini başarmak gereklidir.

Kazanımlardan birini başarmak diğerini başarmayı zorlaştırabilir. Kazanımlardan birini başarmak bilgi transfer sayesinde diğerini öğrenmeyi kolaylaştırabilir. Kazanımlardan birini başarmak diğerini başarmayı olumlu ya da olumsuz etkilemez.
Kazanımlar, bilgi ve beceri açısından öğrenilebilecekleri sırayla verilmelidir. Kazanımlar birbirine yakın zamanlarda öğretilmeli, aralarında çelişen noktalar net olarak açıklanmalıdır. Bir kazanımdan diğerine bilgi transferini kolaylaştırmak için kazanımlar yakın zamanlarda anlatılmalıdır. Kazanımlar öğrenimde herhangi bir kayba neden olmadan istenilen sırada verilebilirler.

3.2.4.   MEVCUT MATERYALLERİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ

Eğitim materyallerinin geliştirilmesi insan kaynağı, zaman ve bütçe açısından maliyetli olabilmektedir. Bu nedenle kazanımların belirlenmesinin ardından mevcut eğitim materyallerini gözden geçirip hedeflenen kazanımları destekleyip desteklemediklerini belirlemek ve gerekli düzenlemeleri yaparak yeniden kullanıma uygun hale getirmek kaynak kullanımında tasarruf sağlayacaktır.

Mevcut materyallerin uygunluğu değerlendirilirken aşağıdaki tablo kullanılabilir.

Tablo 8 Mevcut Materyallerin Uygunluğunun Değerlendirilmesi

EVET HAYIR
Materyal, kazanımlar için belirlenen gereksinimleri kapsıyor mu?
Materyalin zorluk seviyesi uygun mu?
Materyaldeki bilgiler doğru mu?
Materyaldeki bilgiler güncel mi?
Materyal kursiyeri öğrenmek için motive ediyor mu?
Materyalin konu sıralaması doğru şekilde hazırlanmış mı?
Materyal yeterli miktarda öğretici yönlendirme sunuyor mu?
Yeterli miktarda egzersiz içeriyor mu?
Materyalin içeriğinde telif hakkı problemi çıkartacak bir unsur var mı?


Mevcut materyaller değerlendirildikten sonra, gerekli görülen yerlerde modifikasyonlar yapılarak kullanıma uygun hale getirilebilirler. Modifikasyon kapsamında;

1.   Mevcut materyalde dâhil edilmemiş olan bir anlatım eklenebilir.

2.   Mevcut olan bir anlatım detaylandırılabilir, diyagramlar, görseller, örnekler vb. eklenebilir.

3.   Güncel kazanımları desteklemeyen anlatımlar silinebilir.

4.   Tutarsızlıkları gidermek için mevcut bilgi ve anlatımlar güncellenebilir.

5.   Kazanım hiyerarşisi ile uyumlu olması için mevcut anlatımların sırası değiştirilebilir.

Eğitim tasarımında yardımcı olacak mevcut bir materyal bulunmaması durumunda sıfırdan materyal hazırlanması yoluna gidilir.

3.2.5. TEST/SINAVLARIN GELİŞTİRİLMESİ

Öğrenim kazanımlarının belirlenmesinden bir sonraki adım öğrencinin bu kazanımlara ne kadar ulaşabildiğini ölçmek için gereken test/sınavların geliştirilmesidir. Doğru bir ölçüm yapıldığından emin olmak için, kazanımda hedeflenen performans ile sınavda istenilen performans eşleşmelidir. Her bir kazanım için ölçüm yöntemi, o kazanım yazıldıktan hemen sonra hazırlanmalıdır.

Kullanılabilecek ölçüm yöntemleri kısaca şöyle listelenebilir:

1.   Çoktan Seçmeli Sorular

2.   Doğru/Yanlış Soruları

3.   Eşleştirme Soruları

4.   Boşluk Doldurma Soruları

5.   Açık Uçlu Sorular

6.   Kullanıcının Verilen Bir Görevi Yerine Getirdiği Uygulamalı Testler

3.2.6. ÖĞRETİM YÖNTEMLERİNİN VE STRATEJİLERİNİN BELİRLENMESİ

Bir eğitim tasarımcısının en önemli görevlerinden biri kullanılacak öğretim yönteminin belirlenmesidir. Seçilen öğretim yöntemi, eğitim sisteminin hem kalitesi hem de maliyet etkinliği açısından kritik önem taşır.

Öğretim yöntemi, öğretim stratejisinin bir unsurudur. Öğrencinin eğitim sonunda kazanması beklenen bilgi ve becerilere yönelik eğitim içeriğinin hangi yolla aktarılacağını, öğretim yöntemi belirler. Kazanımlardan yola çıkarak aktarılacak eğitim içeriği belirlendikten sonra, bu içeriği aktarmaya en uygun öğretim yöntemi seçilir.

Sunum yöntemleri:

  • Ders anlatımı: Bir kişi tarafından bilgilerin, kavramların ve aralarındaki ilişkilerin sözlü olarak doğrudan (sınıf içerisinde eğitmen tarafından) ya da dolaylı yoldan (ses ya da video kaydı ile) aktarılmasıdır.
  • Uygulamalı gösterim: Bir prosedürü, tekniği ya da operasyonu anlatmak için yapılan uygulamalı gösterimdir. Genellikle bu gösterim sırasında sözlü olarak da yapılan işlemler anlatılır. Burada da doğrudan (sınıf içerisinde eğitmen tarafından) ya da dolaylı yoldan (ses ya da video kaydı ile) aktarım mümkündür.
  • Sergileme: Bir bilgiyi sergilemek için bir görsel ya da baskı kullanılmasıdır. Örnek olarak gerçek ekipman, 3 boyutlu model, model, görsel materyaller vb. sayılabilir.
  • Okuma materyali: Konuya yönelik kitaplar, broşürler vb. basılı materyallerdir.

Öğrenciler yaparak, düşünerek ve hissederek öğrenirler. Etkin bir öğrenme ortamı için soru cevap, tartışma, deneme/yanılma ve fikir alışverişi gibi öğrenci etkileşimini sağlayacak durumlar da düşünülmeli ve öğrencinin eğitime aktif olarak katılması sağlanacak şekilde eğitim planlaması yapılmalıdır.

Öğretim yöntemi seçiminde dikkate alınacak üç nokta;

  • Kısıtlar,
  • Maliyet ve
  • Eğitim gereksinimleridir.

Bu üç başlık aşağıdaki gibi detaylandırılabilir.

Kısıtlar

  • Hedef kitlenin coğrafi olarak dağılımı. Eğer hedef kitle coğrafi olarak geniş bir bölgeye yayılmışsa eğitim için tüm öğrencileri tek bir ortama toplamak mümkün ve mantıklı olmayabilir. Durum böyle ise, sınıf eğitimi uygun bir eğitim yöntemi olmayabilir. Bunun yerine uzaktan eğitim gibi seçenekler değerlendirilebilir.
  • Öğrencilerin uygunluğu. Bütçe ya da takvim kısıtları nedeniyle öğrencilerin eğitimin tamamına katılmaları mümkün olmayacaksa ya da yeterli sayıda öğrenci katılım sağlayamayacaksa sınıf eğitimi uygun bir eğitim yöntemi olmayabilir.
  • Eğitmen uygunluğu. Eğitmen bulmanın mümkün olmadığı durumlarda, öğrencilerin kendi başlarına çalışmaları ya da etkileşimli eğitsel çoklu ortam materyalleri kullanılması değerlendirilmelidir.
  • Tesis ve teçhizatların uygunluğu. Eğitimin gerçekleştirileceği ortam ve burada kullanılabilecek imkanlara göre kullanılacak yöntem değerlendirilmelidir. Açık havada gerçekleştirilecek bir eğitimde projeksiyona uygun sunum hazırlamak yerine basılı görselden destek almak ya da anlatılan birim üzerinden eğitimi gerçekleştirmek uygun olacaktır.
  • Geliştirme süresi. Bilgisayar tabanlı eğitim sistemleri gibi etkileşimli çoklu ortam içeren eğitim materyallerinin geliştirilmesi uzun süreli projelerdir. Materyal geliştirme için ayrılabilecek süre kısıtlıysa ya da eğitim az sayıda öğrenciye bir kez verilecekse böyle bir eğitim sistemi geliştirmektense daha maliyet etkin ve hızlı yöntemler değerlendirilmelidir.

Maliyet

  • Öğrenci hacmi. Bilgisayar tabanlı eğitim vb. sistemler, öğrenci sayısının çok olduğu veya eğitimin uzun süre boyunca tekrarlanacağı durumlarda faydalı olacaktır.
  • İçeriğin sürekliliği. Eğitim içeriğinin sıklıkla güncellendiği ve güncelleme aldığı durumlarda, bilgisayar tabanlı eğitim sistemi gibi çoklu ortam temelli eğitim materyalleri hazırlamak dezavantaj olacaktır. Bunun yerine güncellenmesi daha kolay olacak materyaller tercih edilmelidir.
  • Uygulama yapma ihtiyacının miktarı. Anlatılan görevin öğrenilebilmesi için çok sayıda uygulama yapmak gerekiyorsa, ekipman ve öğrencilerin uygun olacağı süre kısıtından ötürü etkileşimli çoklu ortam materyallerini kullanmak daha etkili olacaktır.

Eğitim Gereksinimleri

  • Görevin kritikliği. Öğrenilmesi gereken görevin kritik olması durumunda öğrencinin kendisinin çalışarak öğreneceği bir yöntem yerine eğitmen tarafından sınıf ortamında ya da iş üzerinde gerçekleştirilecek bir eğitim daha doğru olacaktır.
  • Öğrenme zorluğu. Öğrenilmesi zor olan bir görevin anlatımı için basitten karmaşığa doğru giden, uygulamaların çok olduğu ve ara değerlendirmelerle öğrenme hedeflerinin kontrol edildiği bir eğitim tercih edilmelidir.
  • Aslına uygun olma zorunluluğu. Yapılan anlatım bir ürün üzerinde doğrudan yapılacak işlemleri anlatıyorsa doğru bir öğrenme için ürünün fiziksel olarak ortamda bulundurulması ya da gerçekçi bir 3 boyutlu modeli üzerinden işlemlerin gösterilmesi faydalı olacaktır.
  • Etkileşim seviyesi. Öğrenci-öğrenci ve öğrenci-eğitmen etkileşiminin yüksek olması gereken eğitimlerde iş üzerinde öğrenme ya da sınıf ortamında anlatım yöntemleri tercih edilmelidir.

3.2.7. KULLANILACAK ÇOKLU ORTAM SEÇİMİ

Her ne kadar öğretim yöntemi ve çoklu ortam seçimi ayrı başlıklar altında verilmiş olsa da aslında bu iki seçim birbirinden tamamen bağımsız olarak değerlendirilemez. Hiçbir çoklu ortam materyali bir eğitim yöntemi için kesin olarak doğru ya da yanlış olarak adlandırılamaz. Kullanılacak çoklu ortam materyalinin seçimi için de yöntem seçimi sırasında göz önünde bulundurulan unsurlar etkili olacaktır. Buna ek olarak her bir materyal tipinin avantajları ve dezavantajları olacağı unutulmamalı ve seçimler tüm bu konular değerlendirilerek yapılmalıdır.

Çoklu ortam materyallerinin dağıtım tiplerine göre gruplanmış başlıklarla avantaj ve kısıtları tablo ile verilmiştir.

Tablo 9 Çoklu Ortam Materyallerinin Avantaj ve Kısıtları

FORMAT AVANTAJLARI KISITLARI
Basılı Materyaller -       Yaygın materyal tiplerini içerir.

-       Geniş uygulama alanları vardır.

-       Basit türleri kısa sürede hazırlanabilir.

-       Gelişmiş türleri hazırlamak daha maliyetlidir.

-       Uygun okuma yetisi gerektirir.

Tepegöz

-       Bilgiyi sistematik, gelişimsel bir sıralamada sunabilir.

-       Eğitici sunum cihazını ihtiyaç duyulan sunum hızında kolaylıkla kontrol edebilir.

-       Sadece kısıtlı miktarda planlama gerektirir.

-       Geniş gruplara yapılacak anlatımlar için özellikle kullanışlıdır.

-       Daha karmaşık sunumlar hazırlamak için özel ekipman ve beceri gerektirir.

-       Diğer projektörlere kıyasla büyüktür.

-       Sınıf ortamı dışında kullanılması pek mümkün değildir.

Ses Kaydı

-       Sıradan ses kayıt cihazıyla kolaylıkla hazırlanabilir.

-       Hemen hemen her alanda uygulanması mümkündür.

-       Uygulama sırasında gerekli ekipman küçük, taşınabilir ve kolay kullanılabilirdir.

-       Materyal kolay ve ekonomik şekilde kopyalanarak çoğaltılabilir.

-       Aşırı kullanılması durumu söz konusu olduğunda, ders kitabının sesli okunmasına dönüşebilir.

-       Bilginin akış sıralaması ve hızı sabittir, kişiye göre özelleştirilemez.

-       Küçük, taşınabilir kayıt cihazlarında sesin kaydedilme kalitesi düşük olabilir.

-       Yalnızca tek bir duyuya hitap eder.

Çoklu Ortam Sunumları -       Dikkat çekme konusunda etkilidirler ve izleyiciler üzerinde kuvvetli bir etki bırakabilirler.

-       Fazla miktardaki bilgi kısa bir sunuma sıkıştırılabilir.

-       Belli durumlarda sadece tek tip bir materyalin kullanılmasından daha etkili bir iletişim sağlayabilirler.

-       Planlama, geliştirme ve kullanım sırasında ekstra ekipman ve kurulum gerektirir.

-       Karmaşık programlar için ekipman ve üretim maliyetleri yüksek olabilir.

Etkileşimli Ders Materyali – Bilgisayar Tabanlı Eğitim Sistemleri -       Yazılı bilgi metinleri ve görseller (animasyon, sabit görsel, video, 3B model vb.) içerir.

-       Sorular sorarak ve cevapları değerlendirerek öğrenciler ile birebir etkileşim sağlayabilir.

-       Verilen cevapların kayıtlarını tutabilir.

-       Anlatımı, öğrencinin ihtiyacına göre şekillendirebilir.

-       Diğer çoklu ortam donanımlarını kontrol edebilir.

-       Bilgisayar ve kodlama bilgisi gerektirir.

-       Geliştirme ve kullanım için özel uygulamalar ve donanımlar gerektirir.

-       Sistemler arası donanım ve yazılım uyumsuzluğu yaşanması ihtimali vardır.

Video ve Film -       Bir hareketi tariflemede, ilişkileri göstermede ve konuyu etkili anlatmada özellikle işe yararlar.

-       Kaydedilen videonun anında tekrar oynatılabilmesine izin verir.

-       Görüntü üzerine seslendirme yapılabilir.

-       Animasyon ya da hızlandırılmış çekim gibi özel video teknikleri kullanılabilir.

-       Tek kayıt üzerinde hareketli ve sabit görüntüleri birleştirmek mümkündür.

-       Standart film projeksiyonları kolaylıkla temin edilebilen ekipmanlardır.

-       Profesyonel çekim ekipmanı temininin maliyeti yüksektir.

-       Detaylı çekim yapılırken elde edilebilecek çözünürlük kısıtlıdır.

-       Bazı video dosyası biçimlerinin oynatılmasında uyumsuzluk yaşanabilir.

-       Özel efektlerin yapılabilmesi için uygulamalar ve donanımlar gerektirir.

Görev Bazlı Eğitim Sistemleri -       Geliştirilmeleri ve idameleri tam görev simülatörlerine göre daha az maliyetlidir.

-       Birden fazla birim olması sayesinde aynı anda birden fazla öğrencinin eğitilebilmesini sağlar.

-       Gerçek hayatta görevi etkileyebilecek dış faktörlerin büyük kısmı izole edilmiştir. Sınırlı sayıda dış etkenin yer alması, eğitimin etkinliğini etkileyebilir.
Tam Görev Simülatörleri -       Senaryo tamamen sanal ortamda gerçekleştirildiği için gerçek sistemlere göre daha düşük maliyetli bir eğitim imkânı sunabilir (örneğin eğitim uçuşlarının gerçek uçakta değil simülatörde yapılması).

-       Uygulama yapılması ya da eğitim alınması gerekli, ancak gerçek hayatta oluşturulması zor, riskli ya da pahalı görevler (örneğin nükleer silahların konuşlandırılması), simülasyon ortamında hazırlanarak sıfıra yakın risk ve düşük maliyet eğitim gerçekleştirilebilir.

-       Simülasyon sistemi ile yapılan eğitimde tüm girdi ve çıktılar, eğiticinin kontrolündedir.

-       Eğitim sırasında yapılan sistem kaydı ile performans izleme, analiz, ölçme ve değerlendirme işlemleri hızlı ve objektif şekilde gerçekleştirilebilir.

-       Geliştirilmeleri ve idameleri maliyetlidir.

-       Operasyonel ekipman, tehdit unsuru veya düşman teçhizatı değiştikçe/güncellendikçe simülatörün de güncellenmesi gerekir.

-       Aynı anda yalnızca bir kişi tarafından kullanılabilir.

Canlı Eğitim Maketi -         Yapısı gereği gerçek sistem ile yapılan eğitimlerde kısıtlı sayıda personel yerine aynı anda daha fazla personele eğitim imkanı sunması.

-          Eğitimlerin gerçeklik hissinin yüksek olması.

-         Sistem üzerinde yapılacak güncelleme/modernizasyonların gerçekleştirilmesi.

3.2.8. KAYNAK GEREKSİNİM VE KISITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Eğitim tasarımının ilk aşaması olarak gerçekleştirilen analiz bölümünde, eğitim tasarımını etkileyecek dış faktörler incelenerek ön değerlendirmeleri yapılır. Eğitim tasarımı aşamasında bu başlığa kadarki adımlarda anlatılan adımlar sonrasında, yapılan analiz çalışmasını, seçilen yöntemler ve materyaller ışığında tekrar gözden geçirmekte ve gerekirse yapılan seçimleri güncellemekte fayda vardır.

Bu kapsamda;

  • Eğitim Dokümanları
  • ekipman
  • tesis
  • bütçe
  • insan kaynağı
  • zaman

unsurları açısından yapılan yöntem ve materyal seçimleri değerlendirilir ve geliştirilecek eğitim ve materyalleri için son karar verilir. Her bir unsur için göz önünde bulundurulacak soru seti, tabloda verilmiştir.


Tablo 10 Unsurlar ve Soruları

UNSUR SORU
Ekipman -       Ne tür donanımlara ihtiyaç duyulacak? (Örneğin eğitim donanımı, destek donanımı, test donanımı)

-       Eğitim donanımı geliştirilmesi ihtiyacı var mı?

-       Donanım gizlilik dereceli mi?

-       Donanımın ve parçaların temin süresi nedir?

-       Hangi donanımlara ihtiyaç duyulacak? (Örneğin simülatörler, bilgisayarlar, projeksiyonlar, bakım sehpaları, ölçüm aletleri)

-       Donanımlar ne şekilde ve nereden temin edilecek?

-       Donanım eğitim içerisinde nasıl kullanılacak?

-       Hangi donanımdan kaç taneye ihtiyaç duyulacak?

-       Donanımın ömür devri nedir?

-       Donanım ile ilgili beklenmeyen bir kısıt ortaya çıkarsa alternatif bir donanım kullanılabilir mi? Kullanılabilirse, bu hangi donanım olabilir?

-       Gizlilik dereceli dokümanların saklanması için dolap/kasa ihtiyacı var mı?

-       Donanımların bakımı kim tarafından yapılacak?

Tesis -       Ne tür tesislere ihtiyaç duyulacak (Örneğin sınıf, laboratuvar)

-       Gizlilik dereceli materyalin saklanması için güvenli oda ihtiyacı olacak mı?

-       Sınıf ortamının güvenlikli olmasına ihtiyaç duyulacak mı?

-       Ne büyüklükte bir alan ihtiyacı olacak?

-       Alanın kullanıcı tarafından sağlanması durumunda, ortam ile ilgili değişiklik yapılması gerekecek mi?

-       Ortamın bakım ve temizliği kim tarafından yapılacak?

-       Ortam ile ilgili sağlanması gereken çevresel gereksinim var mı? Tesis bu gereksinimleri karşılıyor mu?

Bütçe -       Ekipman, tesis ve personel için planlanan başlangıç maliyeti nedir?

-       Eğitim sisteminin kullanımı ile ortaya çıkacak, tekrarlayan maliyet nedir?

-       Eğitimin geliştirilmesi ya da gerçekleştirilmesi sırasında ortaya çıkacak harcırah masrafları var mıdır?

İnsan Kaynağı -       Eğitim geliştirmenin zamanında tamamlanması için kaç tane eğitim tasarımcısına ihtiyaç var?

-       Nitelikli eğiticilere ihtiyaç duyulacak mı? Duyulacaksa kaç kişi olacak? Ne gibi uzmanlıklarının olması gerekecek?

-       Bakım desteği gerekecek mi? Gerekecekse, ek olarak bakım personeli ihtiyacı olacak mı?

-       Eğitim sisteminin idaresi için yönetici bir personel gerekecek mi?

Zaman -       Eğitimin verileceği tarih nedir?

-       Eğitimi geliştirmek için ne kadar zaman gerekecek?

-       Donanım temini için gereken bir süre var mı? Varsa, hangi donanım için ne kadar süre gerekli?

-       Yeni ya da güncellenmiş bir tesis ihtiyacı varsa, bu tesisin hazırlanması ne kadar sürecek?

-       Eğitim tahmini olarak ne kadar sürecek?

3.3. EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Değerlendirme süreci; bir organizasyonun çalışanlarına sağladığı eğitimin etkisini gözlemleyip eğitimin etkili olup olmadığına ve bu organizasyonun hedeflerine ulaşabilmesine katkıda bulunup bulunmadığına karar vermelerine yardımcı olmaktadır. Bu süreç ayrıca çalışanlardaki performans eksikliğinin giderilip giderilmediğini devam eden eksikliklerin temel sebepleri ve verilen eğitimin maliyet etkin olup olmadığı ile de ilgilenir.

Bu hususların incelenebilmesi için gerekli veriler; eğitilen personel, eğitici, personelin amirleri ve diğer paydaşlar tarafından sistematik bir şekilde toplanmalı, analiz edilmeli ve eğitimin katma değeri belirlenmelidir. Verilerin toplanması ve bu verilerin en doğru sonuçları verecek şekilde analiz edilmek üzere kullanılacak yöntemlerin belirlenmesi için değerlendirme stratejisi oluşturulur.

3.3.1.  DEĞERLENDİRME STRATEJİSİ

Bir eğitim programının değerlendirilmesinde aşağıdaki amaçlar göz önünde bulundurulur:

  • Eğitimin organizasyonun beklentisini karşılayıp karşılamadığını belirlemek.
  • Eğitilen personelin ihtiyaçlarını belirlemek.
  • Eğitimin etkili ve verimli bir şekilde yapılıp yapılmadığını belirlemek.
  • Eğitim aktivitesi aracılığıyla karşıya aktarılan bilgiyi ölçmek.
  • Faydaların ölçülmesinde kullanılacak referanslar oluşturmak.
  • Aşırı yüklü eğitim yapılıp yapılmadığını belirlemek.
  • Eğitimin varsa eksiklik/başarısızlıklarının nedenini (eğitici, öğrenci ya da eğitim dokümanlarının yetersizliği vb.) tespit etmek.

Bu hususların tespit edilebilmesi için oluşturulacak değerlendirme süreci stratejisi aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

  • Kurumsal hedefler ile bağıntılı, gerçek zamanlı bir yönetim fonksiyonu olarak görülmelidir. Eğitim aktivitesinin bütün faydalarını ölçmeyi amaçlamalıdır. Bu sebeple yöneticilerden ve karar vericilerden başarıyı ölçmek için kullanmak istedikleri kriterleri belirtecek fikir girişi gerektirmektedir.
  • Değerlendirilecek eğitimi, uygulanacak değerlendirme evrelerini, süreçte yer alan personelin görev ve sorumluluklarını iyi ifade etmelidir.
  • Strateji, ihtiyacın belirlendiği andan başlayıp operasyonel/işletme performans yeterlilikleri sağlandığı ana kadar devam edecek şekilde tüm eğitim döngüsünü kapsamalıdır.
  • Sistematik olmalıdır.
  • Mevcut eğitimin tarafsız bir şekilde analiz edilebilmesini garanti etmelidir.
  • Bazı aktivitelerin tüm seviyelerde değerlendirilmesi her zaman gerekli, faydalı ya da mümkün değildir. Değerlendirme stratejisinde bu alanların işletmenin gereklilikleri/amaçları ile bağlantısı belirlenmelidir. Mümkün olduğunca somut ölçütler konulmalı, faydasız hatta çeldirici olabilecek veri yığınlarından kaçınılmalıdır.
  • Eğitimdeki değişimlere karşı tepkisel olmalı, organizasyonun ihtiyaçları devamlı göz önünde tutularak gerekli iyileştirmelerin yapılması için geri dönüş mekanizmalarına sahip olmalıdır.
  • Strateji yalnızca personelin yeni bir yetenek edinip edinmediğini gösteren değerlendirme sürecini açıklamakla kalmamalı, bu edinilen yeteneklerin kurumun yararına olacak şekilde kullanılıp kullanılmadığını göstermelidir. Değerlendirme sonuçları, eğitimin kuruma ne tür faydalar sağladığını gösteren bilgileri içermeli ve gelecekte nelerin daha farklı yapılması gerektiğini göstermelidir.

Bir eğitim değerlendirme stratejisinde en azından aşağıdaki hususlar gösterilmelidir:

  • Her eğitim aktivitesine uygulanacak olan değerlendirme evreleri.
  • Her değerlendirme evresinin uygulanma sıklığı.
  • İlgili her paydaşın değerlendirmenin tüm evrelerindeki sorumlulukları.
  • Bilginin edinileceği kaynakları.
  • Veri kaydı ve analizi yöntemlerini.
  • Oluşturulacak raporları.
  • Raporlarda verilen önerilerle ilgilenecek kadro zincirini.

3.3.2.  DEĞERLENDİRME SÜRECİNİN EVRELERİ

Bir eğitimin değerlendirilmesi için gerekli veriler, eğitilen personelin bilgi düzeyindeki değişim, davranışlarındaki farklılıklar, işyeri performansındaki değişim gibi etkilerin doğrulanması ile belirlenir. Bu doğrulama sürecinin sistematik hale getirilmesiyle oluşturulmuş olan ve dünyada sıkça kullanılan bir analiz yöntemi aşağıda yer almaktadır.

Tablo 11  Doğrulama Evreleri

Evre Fonksiyon Amaç Fayda
1 Eğitim aktivitesi sonrası anket/röportaj vb. yolu ile bireyin verdiği ilk tepkinin ölçülmesi. Eğitim aktivitesinin algılanan verimliliğini ölçmek. Eğitim aktivitesinden daha fazla verimlilik ve etkililik.
2 Eğitim aktivitesi ile sağlanan öğrenimin ölçülmesi. Nitel ve nicel değerlendirme yöntemleri kullanarak bireylerin bilgi ve yeteneklerinin ne oranda geliştirdiğini ve davranışlarını ne oranda değiştirdiğini kararlaştırmak. Eğitim aktivitesinden daha fazla verimlilik ve etkililik ile bireylerin çıkabildiği standartların ölçümü.
3 Eğitim aktivitesinin sonucu olarak bireylerdeki davranış değişimlerinin ölçülmesi ve geliştirilen bu bilgi, yetenek ve davranışların bireyleri sahip olduğu görevlere ne kadar iyi hazırladığının ölçülmesi. Eğitim aktivitesi sonrasında performansta oluşan etkiyi ölçerek eğitimin kişileri sahip oldukları göreve hazırlamaktaki başarısını ölçmek. Yetkin personel çalıştırılması sonucu organizasyonun verimliliğinin ve etkililiğinin artması.
4 Eğitimin kurumsal hedeflerin başarılmasına ne kadar fayda sağladığının ölçülmesi. Eğitimin getirdiği genel kurumsal faydalar (yatırımın geri dönüşü dahil). Eğitim aktivitelerinin işletme/operasyon verimliliği odaklı çalışmasının garanti altına alınması.

Bu evrelerde verilerin hangi paydaşlardan temin edileceği, hangi paydaşlar tarafından toplanacağı ve kullanılacağı belirlenir. Bu işlemlere ilişkin yöntemler, toplanan verilerin analizi ve bu yöntem ve analizlere ilişkin doğrulama yöntemleri ile ilgili bilgi verilecektir. Doğrulama yöntemlerinin hangi aşamada, hangi yoğunlukta kullanılacağı eğitim değerlendirme stratejisinde belirlenmekte olup her bir eğitime göre uygun şekilde biçimlendirilmelidir.

İç Doğrulama

Tablo 12 İç Doğrulama Evreleri

Evre Fonksiyon Amaç Sorumluluk Fayda
1 Eğitim aktivitesi sonrası anket/röportaj vb. yolu ile bireyin verdiği ilk tepkinin ölçülmesi. Eğitim aktivitesinin algılanan verimliliğini ölçmek. Eğitim sağlayıcı Eğitim aktivitesinden daha fazla verimlilik ve etkililik.
2 Eğitim aktivitesi ile sağlanan öğrenimin ölçülmesi. Nitel ve nicel değerlendirme yöntemleri kullanarak bireylerin bilgi ve yeteneklerinin ne oranda geliştirdiğini ve davranışlarını ne oranda değiştirdiğini kararlaştırmak. Eğitim sağlayıcı Eğitim aktivitesinden daha fazla verimlilik ve etkililik ile bireylerin çıkabildiği standartların ölçümü.

İç doğrulama, eğitici tarafından verilen eğitimin verimliliğini ve etkililiğini ölçmek amacı ile kullanılan bir süreçtir. Bu amaca ulaşmak için iç doğrulama aşağıdakileri ölçmeye odaklanmaktadır:

1.   Bireyin eğitim sonrasında verdiği anlık tepki

2.   Eğitim aktivitesi ile sağlanan öğrenimin ölçülmesi

İç doğrulama faaliyetlerinin yürütülmesinden Eğitim Okulu ya da organizasyonu sorumludur. Kurs eğitmenleri, iç doğrulama sürecinin gündelik işleyişinden sorumludur, buna kursta kullanılan değerlendirme stratejilerinin ve geridönüş mekanizmalarının yönetimi de dâhildir. Kurs eğitmenleri aynı zamanda kurs sonrası geridönüşleri aracılığı ile iç doğulama süreci ile ilgili bilgilendirme de yaparlar.

Kursiyerler, hem sonuçlar hem de verdikleri geridönüşler sebebiyle iç doğrulama sürecinin birincil geridönüş kaynağıdır. Bilgiye genellikle kurs anketinin tamamlanması ya da Kurs Sonrası Görüşmeleri (Post Course Discussion-PCD) sırasında yöneltilen sorulara verilen yanıtlar ya da şahsi görüşmeler aracılığıyla ulaşılır. Bunlara ek olarak kursiyerin kurs sırasındaki performansının değerlendirilmesi öğrenimi ölçmekte kullanılabilecek olan verilerin elde edilmesini de sağlayacaktır.

Büyük çaplı eğitim kurumlarında, iç doğrulama sürecinin iç doğrulama takımları tarafından yönetilmesi istenebilir. Üçüncü şahıs olarak görev yapan iç doğrulama takımları tarafsızlık avantajına sahiptir ve eğitim verimliliğinin kuş bakışı resmini görebilirler.

İç doğrulama evresinde incelenecek veri kaynakları arasında yer alan eğitim dökümanları, eğitim hedeflerinde belirtilen tüm hususların eğitime aktarılabildiğinden emin olmak için kontrol edilmelidir.

Ayrıca yapılacak testler yazılı ya da sözlü olabilir ve Eğitim Hedefleri’nde (TO) belirtilen seviyeyi sağlayabilmek için gereken yetenek ve bilgilerin edinildiğini onaylamak için kullanılabilir. Aynı zamanda kursiyerlerin güçlü ve zayıf yanlarını teşhis etmek ve potansiyel başarı, gelişim ve başarımı test etmek için de kullanılabilirler. Beklenmedik bir başarısızlık seviyesi ya da sıradışı durumlar varsa bu durum kursiyerlerin performansından ziyade eğitim sisteminde bazı sorunlar olduğunu gösterebilir.

Bunun dışında eğitmen performansı denetimi eğitim idaresi tarafından uygulanır ve eğitimin eğitim hedeflerine uygun şekilde yapıldığından emin olmak için kullanılabilir.

Eğitim verimliliği ile ilgili bilgiler kursiyer kayıtlarından da edinilebilir. Kursiyerlerden günlük ya da haftalık kayıt defterleri doldurmaları istenebilir ya da aldıkları eğitim ile ilgili yazılı geridönüş vermeleri istenebilir.

Gözlemler özellikle yetenek eğitimlerinde önem arz etmektedir ve hız, sıralama, el çabukluğu ve gereken alanlara hitap etmektedir. Gözlemler daha önce hazırlanmış bir plan dâhilinde ya da araştırmacıların önemli gördükleri olaylar hakkında kendi muhakeme yeteneklerini kullanmaları şeklinde yapılabilir.

Anketler, kursiyerlerin kursun herhangi bir kısmı hakkındaki fikirlerini edinebilmek için kullanılabilir. Kısa kurslarda, anketlerin kursun sonunda verilmesi sık kullanılan bir yöntemdir; daha uzun kurslarda ise anketler düzenli aralıklarla ya da her kurs modülünün sonunda verilebilir. Her iki yaklaşım da kursiyerlerin edindikleri bilgileri unutmalarını önlemek için kullanılmalıdır. Anketler aynı zamanda eğitmenlerden bilgi toplamak için de kullanılabilir.      

Son olarak eğitimin sonunda yapılacak bir görüşme ile öğrencilerin fikirlerini belirterek anketlerde ifade edilen yorumların daha net şekilde açıklanabilmesi sağlanabilir. Görüşmelerin içeriği her görüşme için belirli bir plan dâhilinde ilerlemelidir. Diğer kaynaklardan edinilen bilgiler bu görüşmelerde dikkat edilmesi gereken alanları gösterecektir. Bu kaynakların bazıları şunlardır:

1.   Anketlere verilen cevapların karşılaştırılması.

2.   Önceki sınıfların kurs raporları.

3.   Geçmiş dönemlerdeki problemli alanlar.

4.   Talep edilmemiş ya da resmi olmayan geridönüşlerde belirtilen sorunlar.

5.   Değerlendirme sonuçlarının analizi.

İÇ DOĞRULAMA ZAMANLAMASI

İç doğrulama sürecini bilgilendirmek için gereken veriler, eğitim sürecinin 3 evresinde toplanabilir:

1. Bir eğitim programının içeriğini belirlerken, kursiyerlerin hali hazırda neler bildiğini ya da kursiyerlerin neler yapabildiklerini, kurs öncesi tanılayıcı anket ile öğrenmek gerekli olabilir. Kursiyerlerin bazı görevleri yapabilecek durumda olduğunu ya da bazı bilgilere sahip olduklarını fark edememek, eğitimin verimsiz ya da amacından sapmasına sebep olabilir. Aynı zamanda kursiyerlerin kurstan beklentilerini de iyi ölçmek önemlidir. Bunlar kurs öncesi anket ya da bire bir görüşme yapılarak sağlanabilir.

2. Eğitim sırasında da çeşitli testler uygulanarak öğrenim ölçülebilir. Eğitim sırasında kursiyer performansının ölçülmesi, ortaya çıkan eğitim sorunlarının tanımlanmasını ve çözüme kavuşturulmasını sağlar ve eğitim idaresine öğrencilerin kurs eğitim amaçlarına ulaşma yolundaki ilerlemelerini ölçme şansı verir.

Kursiyerlerin eğitime verdiği tepkiler, eğitim sırasında gözlemlenebilir. Anketler, görüşmeler ve çeşitli geridönüşler, kursiyerlerin tepkilerini öğrenmek için kullanılabilecek yöntemlerin bazılarıdır.

3. Eğitimin sonunda da kursiyerlerin test edilip değerlendirilmesi, kursun genel verimliliği hakkında önemli bir gösterge olacaktır. Test sonuçları, eğitim idaresinin kursun hangi alanlarının kursiyerlere zorluk yaşattığını anlamalarına yardımcı olmak için kullanılabilir; aynı zamanda eğitim sisteminin verimliliğini bir bütün olarak ölçmekte kullanılabilir. İç doğrulama sürecinin ayrılmaz bir parçası da, testlerin verimliliğini ölçmek için test sonuçlarının analiz edilmesidir.

Anket tabanlı kurs eleştirileri ve kurs sonrası görüşmeler gibi geri dönüş mekanizmaları, kursiyerlerin kursa verdikleri tepkileri ölçmekte kullanabilecek bilgileri sağlayabilecektir. Kursiyer değerlendirme sonuçları, eğitime verilen tepkilerle birleştirilerek eğitmenlerin kursiyer performansını değerlendirmelerine ve kursun genel verimliliğini ölçmeye yardımcı olacaktır.

İÇ DOĞRULAMA VERİSİNİN ANALİZİ

İç doğrulama süreci büyük miktarda niteliksel ve niceliksel veri sağlayabilir ve bunların bir kısmı birbiri ile çelişebilir. Eğitim üzerinde yapılan herhangi bir değişikliğin olumlu olduğundan emin olmak için geri dönüş verilerinin analizinin doğru ve sağlıklı biçimde yapılması son derece önemlidir. Verileri analiz eden analistin aşağıda belirtilen geçerlilik, güvenilirlik ve veri üçgenleme konseptleri konularında bilgi sahibi olması gereklidir:

  • Geçerlilik: Bir ölçüm yöntemi ancak ölçmesi beklenen şeyi ölçüyorsa geçerlidir. Örneğin, bir eğitim söz konusu olduğunda, pratik becerinin ölçümünde kullanılabilecek en iyi ölçüm aracı yazılı sınav değil, pratik sınavdır. Yazılı testler pek tabii bir kursiyerin pratik bir görevde neler yapması gerektiğini bilip bilmediğini ölçebilir, ancak bu görevi nasıl yapacağını bilip bilmediğini ölçemez.
  • Güvenilirlik: Bir ölçüm yöntemi ancak tutarlı sonuçlar veriyorsa güvenilirdir. Örneğin, bir test ya da anket birbirine çok benzer iki ayrı gruba verildiğinde benzer sonuçlar sağlayamadığı sürece güvenilir olamayacaktır. Güvenilir bir ölçüm yöntemi ise, aynı gruba farklı zamanlarda iki kez verildiğinde de benzer sonuçları sağlamalıdır.
  • Veri Üçgenleme (Triangulation): Üçgenleme terimi, iki ya da daha fazla veri toplama tekniğinin aynı olayı incelemek amacı ile kullanılması anlamına gelmektedir. Farklı teknikler benzer sonuçlar verdiğinde, bulgulara duyulan güven artacaktır. Örneğin, anket tabanlı bir araştırma gözleme dayalı bir araştırma ile benzer sonuçları içeriyorsa, araştırmacılar sahip oldukları bulgulara daha çok güvenecektir. İki ya da daha fazla veri toplama yönteminin kullanılmasına ek olarak, veri üçgenleme aynı zamanda iki ya da daha fazla araştırmacının aynı araştırma yöntemini kullanması yöntemiyle de uygulanabilir.

KURSİYERLERİN EĞİTİME VERDİĞİ TEPKİYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Değerlendiricilerin hem güvenilir hem de geçerli bir geridönüş mekanizması tasarlamak için verdiği tüm uğraşlarına rağmen, iç doğrulama geri dönüşlerinin içeriğini etkileyebilecek birçok harici faktör olduğunu da unutmamak önemlidir. Analizin uygulanması sırasında yapılacak her denemede bunları da akılda bulundurmak gerekir. Örneğin, kursiyerlerin eğitime vereceği tepkiler birçok faktör tarafından etkilenebilir ve bu faktörler aşağıdakileri içerebilir:

  • Eğitmenleri ile sahip oldukları ilişki,
  • Kursa katılım ile ilgili düşünceleri,
  • Arkadaşlarının bıraktığı etkiler,
  • Kursu ne kadar kolay ya da zor buldukları,
  • Kursu konuyla ne kadar ilişkili buldukları,
  • Eğitimin ne kadar kaliteli bir biçimde aktarıldığı.

Bu faktörler eğitimin algılanan verimliliği ve etkililiği hakkında herhangi bir karara varılmadan önce dikkatlice incelenmelidir.

İÇ DOĞRULAMA BULGULARININ SUNUMU

Veriler toplanıp analiz edildikten sonra, iç doğrulamanın öneri ve kararlarını destekleyecek kanıtlar haline gelirler. Bu nedenle, paydaşlar ile bir toplantı yapılıp bulguların tutanaklar halinde kaydedilmesi daha uygundur. Bir kursun dâhili olarak geçerli sayılması için veri üçgenleme yöntemi ile tüm eğitim ve sınavların eğitimin hedeflerine uygunluğu kanıtlanmalıdır.

Dış Doğrulama

Tablo 13 Harici Doğrulama Evresi

Evre Fonksiyon Amaç Sorumluluk Fayda
3 Bireylerin verilen eğitim aktivitesi sonrasında davranışlarında yaşanan değişikliklerin ve bilgi/yetenek/davranışlarındaki değişimlerin bu bireyleri görevlerine ne kadar iyi hazırladığının ölçümü. Eğitim aktivitesinden sonra performans üzerindeki etkinin belirlenmesi ve böylelikle eğitimin bireyleri görevlerine hazırlamaktaki başarısının onaylanması. Eğitimi Alan İhtiyaç Makamı Vasıflı personel çalıştırarak kurumun verimlilik ve etkililiğinin artması.

Dış Doğrulama, eğitim aktivitesinin sonucu olarak bireylerin davranışlarındaki değişimleri ve bilgi/yetenek/davranışlardaki gelişmenin bireyleri görevlerine ne kadar iyi hazırladığını ölçer. Dış doğrulamanın birincil amacı eğitim aktivitesinden sonra performans üzerindeki etkiyi belirlemek, böylelikle eğitimin bireyleri görevlerine hazırlamaktaki başarısını garantilemektir.

Eğitim sonucunda davranışların nasıl değiştiğini/geliştiğini görmek istediğimiz için zamanlama önemlidir, eğitimin uygulanabilmesi için yeterli zaman verilmelidir. İlk başta, eğitimin sonrasında bireyin motivasyonu artmış olacaktır, performansı ise eski davranışları ‘unutup’ yeni yeteneklerini uygulamaya koymaya çalıştıkça sıklıkla düşüşe geçecektir. Bu nedenle, dış doğrulamanın zamanlaması eğitim kursunun hem uzunluğunu hem de zorluğunu hesaba katarak belirlenmelidir. Genellikle, dış doğrulama eğitimin tamamlanmasından sonraki 6-18 ay içerisinde uygulanır. Diğer yandan, eğitim aktivitesi ile dış doğrulama arasında geçen zaman çok artar ise, hangi Bilgi Beceri ve Davranış’ların (KSA- Konowledge Skills and Attitude) eğitim sonucunda edinildiğini ve hangilerinin sonradan öğrenildiğini anlamak zor olacaktır.

Eğitim sırasında öğrenci performansını ölçmek için bazı davranış değişikliği ölçümleri hali hazırda yapılmış olabilir. Ancak, eğitimin bireyin işyerindeki performansı üzerindeki tam etkisini anlayabilmek için daha ileri analiz yapılmalıdır. Dış doğrulamaya veri sağlamak amacıyla verilerin toplanıp analizinin yapılacağı süreç planlanmalıdır. Normalde, bu veri anket tabanlı geridönüş mekanizmaları ile elde edilir.[1]

Dış doğrulama evresine katkı sağlayan paydaşlar aşağıda belirtilmiştir:

  • Önceki Kursiyerler: Harici doğrulama süreci için anket ve/veya görüşme aracılığıyla eğitim sürecinin kendilerini mesleki görevlerine ne kadar iyi hazırladığına dair bilgi verirler.
  • Yöneticiler: Genellikle eğitime daha önce katılan öğrencileri görevlerine nasıl hazırladığı konusunda daha tarafsız bilgi kaynağı sunabilmektedir.
  • Branş Uzmanları: Eğitimin tasarlandığı ve hedef aldığı mevcut konu üzerinde sözü geçen uzmanlara tasarım ve geliştirme aşaması öncesinde danışılmalıdır. Bu bireyler, ilgili oldukları konuyu ilgilendiren eğitimlerin başarılı olması için bizzat ilgilenirler ve bazen eğitimi uygulayan kurum ile birlikte çalışırlar. Eğitim sağlayıcı kurumun çalışanlarına, eğitimin verimliliği ve ekonomisi göz önünde bulundurularak tarafsız kalması zor olacağı için işletmenin ihtiyaçlarına yakınlıkları da göz önünde bulundurularak genelde danışılmaz. Ancak eğitimi sağlayan kurum ile birlikte çalışan, konusunda uzman bir kişinin, mevcut konu için yardımda bulunması da engellenmemelidir.

Oluşturulacak dış doğrulama raporları, eğitimin tamamen değiştirilmesi gerektiğini ya da eğitimin hangi kısımlarında değişiklik yapılması gerektiğini gösteren bir yönetim raporu olarak kullanılmalıdır.

Yorumlama (Çıkarımda Bulunma)

Tablo 14 Yorumlama Evresi

Evre Fonksiyon Amaç Sorumluluk Fayda
4 Eğitimin kurumsal hedeflerin başarılmasına ne kadar fayda sağladığının ölçülmesi. Eğitim sayesinde edinilen kurumsal faydalar. Değerlendirme Kurulları Eğitim aktivitelerinin işletme/operasyonel verimliliğine odaklanıldığının garanti altına alınması

Dördüncü evre; eğitimin üzerinde daha ileri ve çoğu durumda daha derinlemesine analiz yapılması gereken alanlarını tespit etmekte kullanılır. Bu evre bir eğitim aktivitesinin organizasyona sağladığı faydaları ya da eğitim yapılmaması nedeniyle oluşan eksiklikleri değerlendirmeyi amaçlar.

Çıkarımda bulunma evresinin ilk hedefi, bir eğitim aktivitesini takiben görülebilecek performans eksikliklerini inceleyip çözüme kavuşturmaktır. Bu eksiklikler genellikle iç doğrulama ya da dış doğrulama sonucunda ortaya çıkarılır. Bu, bir eğitimin organizasyona sağladığı toplam faydanın ölçümü sürecidir ve organizasyonun eğitimin etkisini gözlemlemesine ve neler başarıldığını ya da yapılan aktivitenin verimli olup olmadığını ve kurumun hedef ve amaçlarına ulaşmasına nasıl yardım ettiğini anlamasına yardımcı olur. Net bir amaç olmadan uygulanan çıkarımda bulunma, zaten az olan ve daha çok ihtiyaç duyulan yerlere harcanabilecek olan kaynakların boşa kullanılmasına neden olabilir. Ancak; daha geniş anlamda, bir bireye verilen eğitimin beklenen iş performansına kıyasla yeterli olup olmadığını ve bu şekilde kursun Eğitim Hedefleri’nin hala geçerli olup olmadığını belirlemeye çalışmalıdır.

İki ana değerlendirme türü vardır:

  • İzleme Değerlendirme Yöntemi: Eğitimde analiz edilmesi gereken belirli bir kısım olduğu anlaşıldığında başlar. İşin belirli kısımlarına odaklanıp diğer kısımları görmezden gelinebilir (duruma bağlı olarak) ve genellikle dış doğrulama sırasında tespit edilen problemler tarafından gereksinimi hissedilir.
  • Kapsamlı Değerlendirme Yöntemi: Eğitim sırasında gerçekleştirilen her aşamayı detaylı şekilde inceler. Bu yöntemin en önemli noktası, önceki kursiyerlerin uygulayabilmeleri gereken görevlerin ve aldıkları eğitimin onları görevlerine ne kadar iyi hazırladığının yeniden incelenmesi gerekliliğidir. Bu yöntemin doğası gereği, birçok kaynaktan veri toplanması şart koşulabilir ve eğitim tasarlama sürecinin tüm kısımlarının tekrar incelenmesini gerekli görebilir.

Her değerlendirmenin etkililiği kullanılan veri toplama ve analiz yöntemlerine bağlı olacaktır. Kapsam belirlemek her zaman ilk önce dikkat edilmesi gereken konudur. Çalışmayı şekillendiren faktörleri belirlemek, olası veri kaynaklarını belirlemek ve bu verilerin toplanmasında ve analizinde kullanılabilecek yöntemleri incelemek gerekmektedir. Kapsam belirleme çalışması sonucunda elde edilen bilgiler aşağıdaki alanları kapsayan bir rapor haline getirilmelidir: Çalışmanın sponsoru, çalışmanın tahmini tamamlanma süresi, çalışmanın amacı, çalışmanın hedeflerinin ve amaçlarının araştırma sorularına nasıl dönüştürüleceği, çalışmanın ana metodolojisi, verilerin nasıl toplanacağı, verilerin kimden toplanacağı, kullanılacak diğer bilgi kaynaklarının neler olduğu, araştırmayı kimin uygulamaya geçirmesi gerektiği ve verinin nasıl analiz edileceği gibi.

Kurumdaki her bir yönetici eğitim gören çalışanların ‘işvereni’ olarak tanımlanmak üzere, müşterisi oldukları eğitimlerin değerlendirme çalışmalarından sorumludur.

4. EİA UYARLAMASI

4.1. EİA UYARLAMASININ AMACI

Kurum harekât ihtiyaçlarını veya operasyonel gereksinimlerini karşılamak maksadıyla yeni bir proje başlatmaya, mevcut sistemini iyileştirme ve idamesine, hazır bir ürünü veya seçilen ürün üzerinde ihtiyaçlarına göre değişiklik yapılmasına karar verebilir. Söz konusu tercihler de kurumda yeni bir ekipman (sistem veya ürün) tedarikine, organizasyonel değişime ve mevzuat değişikliklerine yol açabilir. Bu seçimler ihtiyaç duyulacak eğitimleri doğrudan etkiler.

Sistemin veya ürünün en uygun performansta hazır olma durumunu temin ederek ömrü boyunca işletilmesi, idamesi ve desteklenmesini sağlanmak için eğitim en önemli unsurlardan biridir. Kullanıcı tarafından başarı ile kullanılamayan çok iyi bir sistem veya ürünün, yeterli operasyonel katkı sağlaması beklenemez. Projenin başarılı bir şekilde uygulanması için de eğitim faaliyetlerinin eğitim ihtiyaçları analizi yapılarak yürütülmesi büyük bir katkı sağlayacaktır.

Eğitimhtiyaçları Analizi kapsamında, eğitim ve ihtiyaçlarının belirlenmesi, planlanması ile eğitim desteği için kaynak ayrılması, bir eğitim stratejisinin uygulanması, personelin eğitilerek proje türü, büyüklüğü ve proje modeline göre özel uyarlama ve değerlendirme yapılması da iş yükünü ve maliyetleri düşürecektir. Aksi takdirde kaynak israfından kaçınmak ve maliyet etkinliğini sağlamak açısından hem kurum hem de projeyi/ürünü sağlayan firma zarar görebilir.

4.2. PROJE TÜRLERİ VE EİA İLİŞKİSİ

Eğitim ihtiyaçları analizinde öncelikle projenin türü dikkate alınmalıdır. Genel olarak projeler dört ana başlıkta değerlendirilebilir. Bunlar;

  • Modernizasyon Projesi (MP): Tedariki sağlanacak mal, hizmet alımları ile bu alımlara ilişkin yapım işlerinin teminine yönelik projedir. Bu tür projeler yeni bir sistemin/ ürünün envantere kazandırılmak veya mevcut sistemlerin/ürünlerin yeteneklerin arttırılmak istendiği projelerdir. Yeni bir sistemin/ürünün envantere girecek olması durumunda daha önce sahip olunmayan teknoloji ve yeteneği kazandırmak amacıyla tasarım ve çalışma yapıldığından EİA son derece detaylı olmaktadır. Eğitim yöntemi, eğitim malzemeleri ve destek sistemleri ilk defa belirlenir ve oluşturulur. Genel olarak uygulaması en zor projelerdir. Diğer projelere göre daha uzun zaman alır ve ihtiyaç makamı ile firma arasında ileri düzeyde işbirliği gerektirir. Envanterdeki bir sistemin/ürünün yeteneğinin artırılması durumunda mevcut sistemin eğitimini almış personel bulunması sebebiyle, projenin kapsamına bağlı olarak geniş kapsamlı ve uzun süreli eğitimlere ihtiyaç duyulmayabilir.
  • Ar-Ge Projesi (ARGE): Yurtiçi teknolojik birikim sağlamayı, alt sistem, bileşen ve teknoloji geliştirmeyi hedefleyen, seri üretimi içermeyen projedir. Seri üretimi içermemesi sebebiyle eğitime ihtiyaç olup olmadığı, eğer varsa eğitim ihtiyacı kapsamının projede net olarak belirlenmesi önemlidir.
  • Lojistik Destek Projesi (LDP): Envanterde bulunan veya bulunacak olan araç, gereç ve sistemlere bakım, onarım, iyileştirme ve benzeri hususlarda lojistik destek sağlanmasına yönelik mal ve hizmet alımına ilişkin bütünleşik projedir. Proje kapsamında yapılması öngörülen iyileştirmeler varsa, bu iyileştirmelerin büyüklüğü eğitim ihtiyaçlarını belirler. Görev başı eğitimlerin uygulanabilmesi sebebiyle eğitim maliyetleri daha düşük olabilir.
  • Acil Alım Projesi (AA): Önceden öngörülemeyen, İhtiyaç makamı tarafından 12 (on iki) ay içerisinde karşılanması talep edilen ve karşılanamaması durumunda ulusal/uluslararası görev ve/veya sorumlulukların yerine getirilmesini engelleyen ihtiyaçların teminine yönelik projedir. Kısa süreli olması nedeniyle hazır ürün veya sisteme sahip firmaların tercih edilmesine sebep olur. Ürünleşme tamamlandığı takdirde ürün ile beraber oluşturulmuş kullanıcı ve bakım kılavuzlarının olgunlukları yüksektir. Daha evvel eğitimlerinin verilmiş olması da eğitim planlamasının hızlı ve kolay uygulanabilmesinin yolunu açar. Ancak tedarik zamanının kısa olması nedeniyle müşterinin değişiklik isteklerine genel olarak destek verilmesini zorlaştırır.

4.3. PROJE MODELİ VE EİA İLİŞKİSİ

Proje türleri ile arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Genel olarak proje modelleri aşağıdaki gibidir;

  • Yurtiçi Geliştirme: Tasarım, geliştirme, üretim faaliyetlerinin yerli yükleniciler tarafından yapıldığı proje modelidir. Genellikle, modernizasyon ve ARGE projelerinde yeni yetenek ihtiyacının kazanılması için uygulanmaktadır. EİA detaylı olarak yapılmalı, kurum ve firma işbirliği içinde çalışmalıdır.
  • Hazır Alım: Mal ve/veya hizmetin hazır olarak temin edildiği proje modelidir. Lojistik Destek ve/veya acil alım projelerinde tercih edilir ve bu kapsamda değerlendirilebilir.
  • Ortak Üretim: Mal ve/veya hizmetin teknoloji veya üretim veri paketi transferi/geliştirme ile yurtiçinde üretildiği veya ifa edildiği proje modelidir. Genellikle, modernizasyon ve ARGE projelerinde uygulanmaktadır.
  • Uluslararası Konsorsiyum: Birden fazla ülkenin ortak ihtiyacının karşılanmasına yönelik proje modelidir. Ortak üretim modelinde olduğu gibidir, ancak uluslararası olarak iştirak edilir ve ortak maliyetleri düşürmek için kullanılmaya çalışılır. Bununla beraber ürün veya sistemin parçalarının farklı ülke ve gruplar tarafından üretilmesi ve geliştirilmesi ELD faaliyetlerinin özellikle eğitim ihtiyaçları analizi ve yeteneğinin elde edilmesi ve korunması konusunda detaylı çalışma gerektirir.

4.4. EİA UYARLAMASI BASAMAKLARI

EİA daha evvelki bölümlerde belirtildiği gibi temel olarak dört aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada kapsam belirlenir, bu esnada öncelikle projenin türü ve modeli belirlenir. Proje ve nihai kullanıcıların ihtiyaç duyduğu hususlar hakkında mümkün olduğunca fazla bilgi edinilerek başlanmalıdır ve mümkün olduğunca erken tamamlanmalıdır. Belirlenen türe ve modele göre toplanacak veriler doğrultusunda EİA’nın ne detayda yapılacağına karar verilir.

4.4.1.  PROJE TÜRÜ, MODELİ VE BÜYÜKLÜKLERİ İLİŞKİSİ

 
Proje Türü, Modeli ve Büyüklükleri İlişkisi



























4.4.2. EİA GELİŞTİRİLMESİ KAPSAMINDA UYARLAMA YAPILIRKEN DİKKATE ALINACAK HUSUSLAR

EİA Geliştirilmesi safhasında Bölüm 3’te belirtilen analizler aynı bölümde belirtilen amaçlara ulaşmak için yapılmaktadır. Projelerin türleri ve modeline göre uyarlama yapılırken karşılaşılacak zorluk, planlama ve işgücü ihtiyaçları bir rehber olması açısından aşağıdaki tablolarda belirtilmiştir.

Bu tablolarda “Yapılacak İşlem”, sütununda açıklanan işlemlerin proje türlerine göre zorluk dereceleri “Düşük”, “Orta” ve “Yüksek” olarak belirtilmiştir.


Tablo 15  Operasyonel Görev Analizi ve Proje Türleri Arasındaki Uyarlama Zorluk Derecesi İlişkisi

Operasyonel Görev Analizi (Operational Task Analysis-OTA)
Proje Değerlendirmesi Yapılacak İşlem Açıklama İşletme Zorluk Derecesi
MP LDP ARGE AA
Proje kapsamında bireysel ve kolektif görevler için gerekli olan, Operasyonel/İşyeri performanslarının belirlenmesi Eğitim koordinasyonu ve eğitim vermek için ekip, alt birim, birim ve oluşumuna karar vermesinde etkendir. Orta Orta Yüksek Düşük
Koşulların belirlenmesi Orta Yüksek Orta Yüksek
Standartların belirlenmesi Yüksek Orta Yüksek Orta
Gereksinim bir ekipman veya sistem ise, tüm görevlendirmede Kullanıcı gereksinimlerini yakaladığından emin olmak için ana veya ilgili sistemler ile arayüzler analiz edilmelidir. Orta Düşük Yüksek Orta

Tablo 16  Eğitim Seçenekleri Analizi ve Proje Türlerine Göre Uyarlamada Dikkate Alınması Gerekli Hususlar

Eğitim Seçenekleri Analizi (Training Options Analysis-TOA)
Yapılacak İşlem Eğitim Yöntemi Proje Türüne Göre Değerlendirilmesi
Eğitim Etkinliği Maliyet Etkinliği Riskler Gereksinim
Bu fazda, mevcut eğitim eksikliklerini kısmen ya da tamamen ortadan kaldıracak farklı yöntemlerin belirlenmesi ihtiyacı bulunmaktadır.

Her yöntem ve/veya medya eğitim etkinliği, maliyet etkinliği, risk ve iş eğitimi/işyeri gereksinimleri için kombinasyon halinde veya bağımsız olarak analiz edilir.

Sınıf içi eğitim Modernizasyon
Lojistik Destek
ARGE
Acil Alım
Uzaktan eğitim Modernizasyon
Lojistik Destek
ARGE
Acil Alım
İşbaşı eğitim Modernizasyon
Lojistik Destek
ARGE
Acil Alım
Uygun maliyetli eğitim çözümü/hizmetleri konusunda bir tavsiye yapılabilmesi için düzenlenir. Harekât ihtiyaçlarına, projenin türüne ve büyüklüğüne (Şekil 4.4.1 ‘teki hususlar dikkate alınarak) göre ayrı ayrı değerlendirilmelidir.


Tablo 17  Eğitim Fark Analizi ve Proje Türleri Arasındaki Uyarlama Zorluk Derece İlişkisi

Eğitim Fark Analizi (Training Gap Analysis-TGA)
Proje Değerlendirmesi Yapılacak İşlem Açıklama MP LDP ARGE AA



Gerekli eğitim kabiliyetine ulaşmasını sağlamak

Yeni gereksinimlere göre mevcut eğitim sunumu arasındaki bilgi, beceri ve tutumlar arasındaki eğitim açığının belirlenmesi



Talep edilen Bilgi, Beceri ve Durum genellikle bu aşamada analiz edilir.

Yüksek Düşük Sözleşme Şartları Düşük
Mevcut eğitim kaynaklarını kullanarak mevcut eğitime devam etme kararı veya ilave eğitim yapılabilmesine karar verilmesi Orta Düşük - Orta


DOKÜMANIN HAZIRLANMASINDA GÖREV ALAN KURUM/KURULUŞLAR

SAVUNMA SANAYİİ BAŞKANLIĞI

ASELSAN A.Ş.

HAVELSAN A.Ş.

NUROL HOLDİNG A.Ş.

ROKETSAN A.Ş.

TÜRK HAVACILIK VE UZAY SANAYİİ A.Ş.


[1]     Anketler veri toplamak için ana yöntem olarak kullanılacak olsa da, uygulayıcılar toplantı tutanakları, ziyaret raporları, iş sahasındaki eğitimli personelin gözlemleri sonucu elde edilen iş performansı verileri ve görüşmeler gibi eldeki diğer yöntemleri de gözardı etmemelidir.